چکیده:
دلتاها که حاصل تعامل پدیده های خشکی با دریایی هستند، از دیرباز به خاطر حاصلخیزی خاک و تمرکز جمعیت مورد توّجه کشاورزان و عالمان طبیعت بودهاند. دلتای مند از جمله لندفرمهایی است که در سواحل شمالی خلیج فارس و استان بوشهر واقع شده است. عوامل مختلف خشکی و دریایی در شکلگیری، تکوین و تحول این دلتا تاثیرگذار بوده و هستند. در این پژوهش سعی شددده اسددت تا تاثیر عوامل دینامیک خشددکی )عامل محوری، مورفولوژی حوضدده، رسددو و زمینسدداخت( و عامل پایهای )اقلیم، هیدرولوژی و اقدامهای انسددانی( بر شددکلگیری و تحول دلتدای مند مورد تحلیل و بحث قرار گیرند. جهت انجام پژوهش از دادههای هیدرولوژیکی )دبی و رسدو (، اقلیمی )دما و بارش(، شاخصهای ژئومورفولوژیک، و روش تحلیلی- پیمایشی مورد اسدتداده اسددت. نتایج پژوهش نشددان میدهد که وسددیع بودن حوضدده ربریز مند و فعّال بودن نوزمینسداخت حوضه نقش قابل توّجهی را در شکلگیری دلتای مند ایدا میکنند. حساس بودن سدن های حوضده به فرسدایش نیز باعث شدده است تا فرریند هوازدگی سریعتر عمل کند و میزان رسدو بیشتری در دسترس برای حمل و انتقال به سطح دلتا، تولید شود. عوامل اقلیمی، عناصدر دما )یخبندان( و بارش )بارانهای رگباری( و هیدرولوژیک با حمل و یا فرسایش بستر رودخدانده مندد و دیگر ربراهههای سددطح حوضدده ربریز و انتقال رنها نقش قابل توّجهی را در رسدو گذاری، شدکلگیری و تحول دلتای مند ایدا میکنند. انسدان نیز با ایجاد سددّ که از رنها میتوان به عنوان تلّههای رسددوبی و ربی نام برد اثر قابل توّجهی بر تحول دلتای مند در دو دهه اخیر گذاشته و باعث کاهش ورود رسو و دبی بر سطح دلتا شده است.
خلاصه ماشینی:
عوامل اقليمي ، عناصـر دما (يخبندان ) و بارش (باران هاي رگ باري ) و هيدرولوژيک با حمل و يا فرسايش بستر رودخـانـه منـد و ديگر آبراهه هاي ســطح حوضــه آبريز و انتقال آنها نقش قابل توّجهي را در رسـوب گذاري ، شـکل گيري و تحول دلتاي مند ايفا مي کنند.
انسـان نيز با ايجاد سـدّ که از آنها مي توان به عنوان تّله هاي رســوبي و آبي نام برد اثر قابل توّجهي بر تحول دلتاي مند در دو دهه اخير گذاشته و باعث کاهش ورود رسوب و دبي بر سطح دلتا شده است .
صمد زاده و همکاران (١٣٩١) در پژوهشي به تحليل نقش فرايندهاي هيدروديناميک در تشکيل و تکامل ژئومورفولوژيک دلتاي کرگانرود در کواترنر پرداختند و به اين نتيجه رسيدند که وسعت اين دلتا و پيشروي آن در درياي خزر بيانگر وسعت زياد حوضه ي تامين کننده نهشته هاي آن و همچنين حجم زياد مواد فرسايش يافته و حمل شده به وسيله رودخانه کرگانرود در طول کواترنر پسين است .
/48 214/56 جمع - 44987/88 100 / شکل ٢: نقشه تقسيم بندي ميزان شيب (به درصد) حوضه آبريز مند (بر اساس مدل رقومي ارتفاع با دقت ٣٠ متر) تأثير فعّالّيت هاي نو زمين ساخت : چندين شاخص ژئومورفيک ممکن است که براي تحليل توپوگرافي و همچنين فعّاليّت هاي زمين ساختي نسبي مورد استفاده قرار گيرند.
A; (2012): Assessing the Effect of Sea-Level Change and Human Activities on a Major Delta on the Pacific Coast of Northern South America: The Patía River, Geomorphology 151-152 (2012) 207– 223.