چکیده:
هر یک از علامه طباطبایی و یاکوب اوکسکول با ابتنا واتکا بر واقعیات زیستی و تکوینی جانداران به نظریه پردازی در حوزه جهان ادراکی و انسان پرداخته اند . نظریه اعتباریات علامه طباطبایی و نظریه اومولت اوکسکول از این حیث در اهداف واجد همسانی ها و قرابت هایی است که بستری را مهیا می کند تا بتوان پاره ای امکانات و قابلیت های تئوریک را در نظریه علامه بسط و گسترش داد. ادراکات اعتباری ، تمهیدات ذهنی و ابزارهایی ادراکی است که تحت تاثیر نیاز های تکوینی و احساسات برآمده از آنها جعل و ساخته می شود . اومولت هم جهان است آن گونه که از سوی موجود زنده تحت تاثیر نیاز های جسمی برای او شکل می گیرد . این شکل گیری با ساز و کار تعریف (=اعتبار) حاصل می شود که در "چرخه کار کردی" و تعامل و تاثیر و تاثر متقابل محیط و فرایند تعریف حاصل می شود . آنچه محوراست ، جسمانیت و نیازهاست . توجه به واقعیت زیستی و نیازهای جسمی و تکوینی، توجه به تاثیر ابعاد غیرمعرفتی بر دستگاه ذهن و معرفت و پیوند میان جنبه مادی و ادراکی و معنایی ، توجه به معیار کارایی و مفید بودن به جای معیار صدق و کذب ، تاکید بروجوه سابجکتیو در اومولت و اعتباریات ، ربط و پیوند با واقعیات ازطریق جسمانیت در اوکسکول و از جهت خاستگاه تکوینی و غایت خارجی در اعتباریات در علامه از وجوه همسانی موجود میان ان دونظریه است . اما وجوه اختلاف عمده را باید در باور به ادراکات اعتباری ثابت دانست که علامه آنرا بر اساس احساسات و نیاز های نوعی و ثابت ، توجیه و تبیین می کند ولی اوکسکول ساز و کار دوسویه تاثیرپذیری از خارج و بازتعریف مدام ، جایی برای ثبات نمی گذارد. علاوه بر این در نظریه اوکسکول تفکیکی میان حقایق و اعتباریات ان گونه که در نظریه علامه می توان یافت ، به چشم نمی خورد.
خلاصه ماشینی:
ایشان بـا طـرح تبیینی خاص از نحوة شکل گیری دانش های عملی انسان ، تلاش کرده اسـت تـا اصـول رفتار انسان و جانداران را در تعامل میان واقع زیستی _روانـی آن هـا بـا محـیط طبیعـی و اجتماعی توضیح دهد بدین سان زمینه ء خوبی را برای گشودن افق های نظری جدیـد در حوزه های گوناگون علوم انسانی در دسترس قرار داده است .
لوازم و پیامدها توجه به این امکان که انسان یا هر موجود زندة دیگر به اندازة شعور غریزی خود، و در اثـر احساسـات درون خویش که مولد یک سلسله احتیاجات وجودی مربوط به ساختمان تکوینی اش اسـت ، یـک رشـته ادراکات و اندیشه هایی بسازد که بستگی به احساسات یاد شده داشته باشد و به عنـوان نتیجـه و غایـت ، احتیاجات را رفع نماید، و پیامدهایی به دنبال دارد که به پاره ای از آن ها اشاره می شود: ١_٤_١) بنا به این تحلیل از ساز و کار تحقق اعتباریات ، آن ها ابزارهایی از سنخ معرفت ، برای وصول به غایات هایمان هستند.
اومولت واژه ای آلمانی و در اصل به معنای «محیط » است ، اما در نظریه اوکسکول ، معنایی ویژه از آن اراده شده که به کلی با معنای محیط طبیعی تفاوت دارد و از همـین رو، در ترجمـه بـه زبـان های دیگر، این اصطلاح با همان شکل آلمانی خود حفظ شده اسـت .
(2008), Onto-ethnologies: The Animal Environments of Uexküll, Heidegger, Merleau-Ponty and Deleuze, Albany, NY: Suny Press.
(1909), Jacob von, Umwelt und Innenwelt der Tiere, Berlin: Julius Springer.