چکیده:
یکی از چالشهای اصلی در تعلیم و تربیت امروز، غلبه یافتن وجه ایجابی آن بر وجه سلبی و هجوم بی امان طرحها و برنامههای فرهنگی و تبلیغی در مدارس و مراکز فرهنگی و تربیتی است که بدون توجه به اصل تزکیه (آماده سازی ورغبت انگیزی) ارائه میشود و موجب ناهمخوانی و بلکه تعارض و تضاد بین درون دادها و برون دادها میگردد. در این مقاله سعی شده است وجه سلبی تربیت در قالب مفهوم قرآنی "تزکیه" از نظر مبانی، رویکرد و روش با وجه ایجابی آن مقایسه گردد تا از این طریق بتوان به الگوی برخاسته از تعالیم قرآنی و عرفانی تربیت بازگشت. دو گزاره بنیادی در رویکرد "تزکیه به مثابه تربیت سلبی" عبارتاند از " شعار توحیدی" لا اله الا الله" و دیگری شعار" انا لله و انا الیه راجعون" که در اولی، نفی و سلب آنچه ما را از فطرت خویش دور میسازد، و در دومی، بازگشت و رجعت تعالی بخش به درون مایههای وجودی و تلاش برای فعلیت بخشیدن آنهاست.
خلاصه ماشینی:
«تزکیه» به مثابه «تربیت سلبی» در برابر «تدسیه» به مثابه «تربیت ایجابی» عبدالعظیم کریمی 1 چکیده یکی از چالشهای اصلی در تعلیم و تربیت امروز، غلبه یافتن وجه ایجابی بر وجه سلبی آن و هجوم پیدرپی طرحها و برنامههای فرهنگی و تبلیغی در مدارس و مراکز فرهنگی و تربیتی است که بدون توجه به اصل تزکیه (آمادهسازی و رغبتانگیزی) ارائه میشود و موجب ناهمخوانی و بلکه تعارض و تضادمندی میان دروندادها و بروندادها شده است.
اما پرسش پر چالش این است که آیا تربیت از جنس «هست» هاست یا «باید»ها؟ آیا تربیت از جنس «تأیید» است یا «تغییر»؟ به بیان روشنتر آیا باید طبیعت و شاکلۀ کودک را همانگونه که هست به فعلیت رساند (تأیید) یا از همان آغاز اقدام به «تغییر» ساخت شخصیت و شاکله وجودی او براساس طرح و برنامه دیگران (اولیا و مربیان و جامعه) کرد؟ آیا انسان آن چیزی باید بشود که هست یا آن چیزی باید بشود که نیست؟ آیا انسان باید آنگونه شود که دیگران (طبق برنامهریزی بیرونی) میخواهند ویا آنگونه شود که خودش میخواهد؟ یا آنگونه باید بشود که میتواند بشود؟ انتخاب کدام یک از این الگوها و راهبردهای تربیتی با فطرت انسان سازگار است؟ این پرسشها ما را با چالشی بزرگ در تعلیم و تربیت رایج روبرو میکند که جهتگیری تعلیم و تربیت رایج چگونه است؟ بر همین اساس، در اینجا تلاش میشود ویژگی افتراقی دو رویکرد متضاد با یکدیگر، یعنی تزکیه (تربیت سلبی) در برابر تدسیه (تربیت ایجابی)، بررسی شود.
اما تعلیم و تربیت ایجابی و عاریهای همواره به منزلۀ بزرگترین مانع برای ورود به سرچشمه حکمت و نورانیت قلبی انسان عمل میکند و این همان تدسیه است که در برابر تزکیه قرار میگیرد.