چکیده:
یکی از مباحث مهم در انسان شناسی عرفان اسلامی بحث انسان کامل است. چنین انسانی با سیر و سلوک معنوی به غایت قصوای خلقت آفرینش راه یافته و مظهر تام اسم جامع حق در عالم ملک شده است. او انسانی یگانه است که در عصر خود بی نظیر و آیینه تمام نمای حق، واسطه ملک و ملکوت، و خلیفه الله بر روی زمین است و در جمیع کمالات خداگونه شده است؛ او که عالم هستی به محوریتش می چرخد و با نبودنش جهان هستی دچار اضطراب و اضمحلال می شود. نوشتار پیش رو بر آن است تا به این پرسش پاسخ دهد: برای شناخت انسان کامل از روایات از چه کلیدواژه هایی می توان استفاده کرد؟ نگارنده در دستیابی به پاسخ احتمالی این پرسش، واژگان امام، حجت خدا، خلیفه الله، یگانه روزگار، قطب عالم، واسطه فیض و مانند آنها را کلیدواژه های قابل جستجو می داند و مصداق کامل این نوع انسان را پیامبر خاتم(ص)، امامان معصوم(ع) و در عصر حاضر امام عصر(عج) می یابد.
خلاصه ماشینی:
(عفیفی،١٣٧٠: ١٧٠) انسان کامل در روایات شیعه با توجه به ابداعی بودن و جدید بودن کلمۀ انسان کامل ، این واژه در روایـات مشاهده نمیشود، اما از آن با اسم «خلیفه »، «قطب »، «صاحب الزمان »، «ولـیالله » و مانند آنها یاد شده است (حسن زاده آملی، ١٣٦١: ٥٧)، که میتوان بـا ایـن دسـت از کلیدواژه ها، آن را ریشه یابیو بازیابینمود.
(خمینی [امام ]، بیتا: ٤٣) آنچه از ریشه یابیانسان کامل در روایات به دست میآید مـا را بـر ایـن نکتـه رهنمون میسازد که مصداق انسان کامل همان وجود مبـارک پیـامبر خـاتم و امامان معصوم میباشد، که در روایات از آنها به حجت الهی یا خلیفۀ الله یاد میشود.
» (جـوادی آملی، ١٣٧٢: ٥٦٩) بنابراین ، برای ظهور و تجلی اسم جامع (الله ) و اسم اعظم الهی در مظهر تام ، وجود انسان کامل ضـروری اسـت (ابـن عربـی، بـیتـا، ج ٤: ٤٠٥) و خداوند با ظهور در این مظهر (انسان کامل ) ذات خود را که از نظر جامعیت نظیر ندارد مشاهده میکند.
برای نمونه ، از امام صادق نقل شده که فرمود: «لو لم یبق فی الارض الا اثنان لکان احدهما الحجۀ» (کلینی، ١٣٨٨، ج ١: ٢٥٣) بنابراین ، انسان کامـل – یعنـی همان کسی که در روایات از او به «حجت خدا» و «امام » تعبیر میشود - واسـطۀ فیض یا رابطۀ اهل زمین بـا آسـمان اسـت (خمینـی [امـام ]، ١٣٨٠: ٤) و ریشـۀ آن واسطۀ بین ملک و ملکوت را در روایات شیعه با کلیدواژة «حجۀالله » باید جست .