چکیده:
بررسی جایگاه دانش پزشکی در طبقه بندی علوم اسلامی نشان دهنده ارزش والای این دانش در دیدگاه نظریه پردازان و اندیشمندان اسلامی می باشد؛ چنان چه نگاهی به روند تاریخی آن در پیش از اسلام بیندازیم، خواهیم دید که همواره همه ملت ها با هر فرهنگ و تمدن، توجهی ویژه به این دانش داشته اند و جایگاهی ویژه در رده بندی علوم به آن اختصاص داده اند. هدف بنیادین این نوشتار واکاوی فرهنگ نامه های تدوین شده در دوران شکوفایی تمدن و فرهنگ اسلامی تا پایان سده پنجم هجری است که بیش از شش دانشنامه را دربر می گیرد. در ضمن نویسنده نیم نگاهی به روند دایره المعارف نویسی در گذر تاریخ داشته است.
خلاصه ماشینی:
ابن ندیم در کتاب خود فهرست و یا فوز العلوم آن را در دوازده بخش می شناساند: بخش نخست آن در درمان بیماران و شناسایی بیماری ها؛ بخش دوم در پاسداشت و شیوة پاییدن تندرستی ؛ بخش سوم در باره ی شش و شکست بندی و زخم ها؛ بخش چهارم در بازگوکردن ارزش و نیروی داروها و خوراکی ها و هر چیز و ماده ای که در پزشکی به آن نیاز می باشد؛ بخش پنجم دربارة داروهای ترکیبی ؛ بخش ششم دربارة هنر پزشکی [صناعة الطب ]؛ بخش هفتم دربارة دانش داروسازی و داروشناسی و رنگ و بو و مزة آن ها؛ بخش هشتم در شناخت تن آدمی ؛ بخش نهم دربارة اندازه ها و وزن ها و پیمانه ها؛ بخش دهم دربارة کالبدشناسی و فیزیولوژی و کارکرد اندام ها؛ بخش یازدهم در بارة اسباب و انگیزه های طبیعی است که به شناخت آن ها در دانش پزشکی نیاز است ؛ بخش دوازدهم پیش درآمدی بر دانش پزشکی که آن را در دو گفتار بازگو می کند: گفتار نخست آن دربرگیرندة نام ها و واژه های پزشکی و گفتار دوم آن آغاز و پیش درآمدی بر دانش پزشکی کهن [اوائل الطب ] است (ابن ندیم ،١٣٦٦).
او کتاب مفاتیح العلوم خود را در رده بندی دانش های فقه ، و کلام ، نحو، دبیری [کتابت =نویسندگی ]، شعر، اخبار [تاریخ ]، فلسفه ، منطق ، پزشکی ، ریاضیات ، هندسه ، ستاره شناسی ، موسیقی ، خیال ، شیمی [کیمیا] گردآورده است .