چکیده:
بیگمان هر الگوی توسعه یا پیشرفتی- به رغم انکار برخی اندیشمندان- در پی اهداف و آرمانهای خاصی است که بر یک سری پیشفرضها و زیرساختهای نظری و بنیادین ارزشی مبتنی است. در این مقال برآنیم مبانی ارزششناختیای را که در تدوین اصول و قواعد نظری و راهبردی الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت و در راستای نیل به اهداف و آرمانهای متعالی انسان اسلامی موثر است، تبیین کنیم. از نظر این نوشتار مبانی فرااخلاقی همچون معناداری مفاهیم و گزارههای اخلاقی، وجود رابطة منطقی باید و هست، اطلاق احکام اصلی اخلاق و نظریة اخلاقی خوددوستی، ضمن توجیه امکان الگوسازی، دربردارندة پیشرفت پایدار و همهجانبة جامعة انسانی اسلامی است.
خلاصه ماشینی:
"مبنای معناداری گزارههای ارزشی و اخلاقی به ضمیمة قول به نظریة ضرورت بالقیاس و بالغیر، و برخی مبانی انسانشناختی همچون فطرتمندی، کمالطلبی، وجود نیازهای دائمی انسان، از سویی اثر خود را در قول به کلیت و اطلاق احکام اخلاقی و رستن از بند نسبیگرایی میگذارد؛ به این صورت که قضایای اخلاقی با توجه به نظریة ضرورت بالقیاس و بالغیر – در مفهوم باید - بین افعال صادر از فاعل و نتایج و اهداف مطلوب، قابلیت توجیه منطقی پیدا میکند؛ یعنی با توجه به هدف مطلوب انسان (کمال، قرب الهی یا ...
رابطة واقعگرایی با اصول و ارزشهای پایه الگوی پیشرفت اسلامی ـ ایرانی با پذیرش واقعگرایی در سیاستها و برنامهریزیهای خود، بر اصول و ارزشهایی مانند عدالت و علم و تقوا پافشاری میکند و به هیچ قیمتی راضی به خدشهدار شدن آنها هرچند به بهای رشد تولید ناخالص ملی نمیشود؛ حتی اگر بهظاهر هزینهبر و تهدیدزا نیز باشد؛ چراکه به عدالت و ارزشها و آرمانهایش و نسبت آنها با پیشرفت، عینیت و واقعیتی قائل است که بدون چنین ارزشهایی امکان تحصیل پیشرفت وجود ندارد؛ ولی الگویی که برای این ارزشها قائل به عینیت نیست، برای رسیدن به توسعه اصلا ارزشها را مد نظر ندارد یا اگر هم در نظر داشته باشد، در مقام عمل، قربانی رشد و توسعة کمی و مادی میشود؛ چنانکه بسیاری از اندیشمندان غربی و نیز روشنفکران غربگرای داخلی با منطق و رویکردهای عقلگرایی پراگماتیستی و بر اساس برخی نظریههای توسعه معتقدند در مسیر توسعه ـ بهناچار ـ دورهای وجود دارد که فاصلة طبقاتی افزایش مییابد که با طی آن دوره ـ بهتدریج ـ شکاف طبقاتی کمتر میشود؛ ازاینرو حاضر میشوند عدالت را که از اهم ارزشهای اساسی و راهبردی پیشرفت است هر چند برای دورهای ـ قربانی رشد و توسعه کنند."