چکیده:
بیشتر متکلمان اسلامی بر خلود و جاودانگی کفار در آتش جهنم اجماع دارند؛ اما درباره مسلمان گناهکار اختلاف نظر بسیاری وجود دارد. برخی از متکلمان اسلامی به جاودانگی مسلمان گناهکار در آتش جهنم معتقد بوده و برخی این مطلب را نفی کردهاند. از این میان، فرقههای خوارج، معتزله و زیدیه، مسلمان گناهکار را در آتش جهنم جاودانه میدانند؛ اما اشاعره، ماتریدیه، سلفیه و امامیه قائلند که مسلمان گناهکار در آتش جهنم جاودانه نیست. اسماعیلیه نیز امر را دایر مدار ولایت کرده و مسلمان گناهکار ولایتمدار را غیرمخلد و گناهکار بدون ولایت را مخلد در آتش جهنم میداند. قائلین به جاودانگی به آیاتی استناد کردهاند که مفهوم آن این است که نافرمانان از خدا و رسولش، جاودان در آتش هستند. نیز به سه دلیل عقلی منع استحقاق و تفضل بر مرتکب کبیره، منع از اجتماع استحقاق ثواب و عقاب و قبح ذمّ محسن استناد جستهاند. در نقد این ادعا علاوه بر اینکه آیات و دلایل عقلی متعددی وجود دارد، باید گفت این آیات شامل فساق نمیشود، بلکه مختص کفار است. جاودانگی هم به معنای دوام و ابدیبودن نیست. نیز این آیات معارض با آیات خلود درباره وعد است، ضمن آنکه دلیل عقلی معتقدان به جاودانگی هم باطل است؛ چون ادعای آنان مستلزم احباط است و قول به احباط عمل باطل است؛ در عین حال معارض نص آیات قرآن و مستلزم ترجیح بلامرجح است. علاوه بر اینکه برداشتن عقاب از مسلمان گناهکار، نشانه رحمت و احسان خداوند است.
خلاصه ماشینی:
"1 اگرچه عقیده معتزله بر این است که هر فرد از امت اسلام که مرتکب کبیره شد و فاسق گشته، نه کافر است و نه مؤمن، بلکه جایگاه او منزلت بینالمنزلتین (مرتبهای میان ایمان و کفر) است؛ با این حال آنان به مانند خوارج معتقدند چنین شخصی جاودان در آتش جهنم است (قاضی عبدالجبار، 1408، ص۶۵۰/ بغدادی، 1400، صص۱۱۵و ۱۱۸-۱۱۹)؛ لذا به عقیده آنان مسلمان گناهکار مشمول عفو الهی نشده و شفاعت نیز شامل حال او نمیشود و ثواب طاعات او به دلیل ارتکاب کبایر، حبط و نابود میشود؛ پس برای او چیزی باقی نمیماند؛ چنانکه قاضی عبدالجبار معتزلی بدین مطلب تصریح دارد (قاضی عبدالجبار، 1408، ص666).
بدین معنا که ولایت جزئی از ایمان و رکنی از ارکان دین و اساس قبول طاعت خدا و رسولش میباشد؛ لذا آنان گنهکاران واقعی را مخالفان ائمه : میدانند و آنان را در شمار کفار و مشرکان شمرده و به عقیده آنان هیچ طاعت و عملی از جانب این افراد مقبول درگاه الهی نیست و هیچ شفاعتی و عفوی شامل حال آنان نخواهد شد (قریشی، 1411، ص317)، هرچند به اندازه کوهها عمل خوب انجام داده باشند؛ بنابراین مسلمان اگر ولایت حضرت علی7 را نداشته باشد، اعمالش فایدهای به حالش نداشته و به رو به آتش جهنم خواهد افتاد (یمن، 1404، ص37-38)؛ چنانکه خداوند میفرماید: «وقدمنا إلی ما عملوا من عمل فجعلناه هباء منثورا: و به هر گونه کاری که کردهاند میپردازیم و آن را [چون] گردی پراکنده میسازیم» (فرقان: 23)."