چکیده:
فرهنگ مجموعه ای از علوم، دانش ها، هنرها، افکار و عقائد، اخلاقیات، مقررات، آداب و رسوم و سایر آموخته ها و عاداتی است که انسان به عنوان عضوی از جامعه کسب می کند. بیان شاخصه های فرهنگی آن هم در نگاه قرآن از مباحث مهم در حوزه مسائل فرهنگی است. این تحقیق در پی آن است که با نگاهی درون متنی و بررسی آیات مرتبط با فرهنگ قرآنی و با روشی کتابخانهای مهم ترین شاخصه های فرهنگ اسلامی را از آیات استخراج نموده و به توصیف و تحلیل آن بپردازد. هدف نگارنده آن است که نشان دهد قرآن پتانسیل لازم برای شکل دهی یک فرهنگ پویا، پیشرو و حرکت آفرین را با تمامی عناصر دخیل در فرهنگ داراست و هر چند در ظرف فرهنگی خاص نازل گشته، اما به دلیل جاودانگی و حقانیت، نگاهی فرازمانی و به دور از خرافه های زمان نزول به فرهنگ نموده است و در عین قبول عناصر مثبت فرهنگی زمان نزول، به رد و اصلاح عناصر منفی همت گمارده و خود یک فرهنگ پویا را بنیان نهاده است
خلاصه ماشینی:
"2-4- ویژگی سیاسی (اتحاد، عزتمداری و شکلدهی حکومت مرکزی به جای نظام طائفهای و قبیلهای) قرآن کریم در کنار دعوت مردم به اطاعت از خداوند و رهبران الهی (نساء/59) مردم را به وحدت و جلوگیری از تفرقه فرا میخواند (آلعمران/103) و رمز پیشرفت فرهنگی و بنای تمدن عظیم اسلامی را در برادری و اتحاد میداند و در مقابل شیوهی سیاسی عرب عصر نزول که به نظام طائفهای و قبیلهای معتقد است و گاه اسیر تنشهای چند دهساله این تفکر گردیده، تمام امتیازات مبتنی بر این نظام را بر میچیند و دشمنان دیروز را برادران امروز میکند.
قرآن با سرزنش فرهنگ حاکم بر عرب عصر نزول (آلعمران/154؛ فتح/26؛ احزاب/33) و طرد عناصر منفی آن(نجم/27؛ انفال/35؛ بقره/189؛ نحل/22؛ لقمان/6؛ تکویر/8) و اصلاح و تکمیل عناصر مثبت فرهنگی (بقره/158 و 189 و 198) و الگودهی براساس مدل زندگی انبیاء به خصوص پیامبر بزرگوار اسلام (احزاب/21؛ ممتحنه/4) راهکار تحول فرهنگی را بدون برهمزدن نظم اجتماعی با ظرافت به انجام رساند.
4- اهم شاخصههای فرهنگ اسلامی از نگاه قرآن عبارتند از: توحیدمحوری به جای شرک و کفر، عزتمداری و حکومت مرکزی به جای نظام قبیلهای و طائفهای، آزادی، امنیت و عدالت به جای خرافهگرایی و تبعیض، کرامت انسانی و نزاهت اخلاقی به جای حقارت و بردگی و انحطاط اخلاقی، دانشافزایی و جهلزدایی و خردورزی به جای جهل و حماقت، عدالت محوری و فقرزدایی به جای رباخواری و نظام طبقاتی، رعایت اصل محبتورزی و حقوق خانوادگی به جای ظلم و مردسالاری، رشد و تعالی هنری به جای افول و انحراف هنری، تغییر سبک زندگی با محوریت توحید و کرامت انسانی 5- قرآن تمام شاخصههای مورد نیاز جهت تحول فرهنگی و جلوگیری از انحطاط و عقبماندگی جامعه را داراست."