چکیده:
تحلیل وجود امام در میان پارادایمهای فکری و معرفتی تشیع، نقشی اساسی درحوزه مطالعات دینی عهدهدار است. تحلیل جامع، خرد ورزانه و اندیشهورانه، ساحتهای گوناگون مسئله امامت، میتواند رویآوردهای هنجاری و معرفت شناختی متعددی را به ارمغان آورد.دراین میان، «ضرورت وجود امام از سوی خدا»، بهعنوان ضرورتی عقلی در تفکر غالب مکتب امامیه، تحلیلی نظام مند و منطقی را میطلبد.این نوشتار، مقوله ضرورت وجود امام را با رویکرد عقلی و برهانی، با محوریت اندیشه و آثار استاد جوادی آملی در قالب براهین و ادله مختلف تبیین و تحلیل کرده است.«برهان لطف»، «برهان علت غایی»، «حفظ نظام اجتماعی»، «قاعده امکان اشرف»، «قاعده الواحد»؛ و «برهان مظهر جامع» از اهم براهین عقلی بر ضرورت وجود امام بهحساب میآیند که هر یک در صدد ارائه تصویری روشن از یکی از ساحت های مسئله امامت است.هر کدام از براهین پنج گانه مذکور، به صورت مورد پژوهانه به ضرورت وجود امام از سوی خداوند متعال پرداخته و در مواردی اشکالات احتمالی را پاسخ گفته است.
خلاصه ماشینی:
"به همین دلیل، استاد جوادی این نکته را متذکر میشود که عقل برهانی تنها میتواند اثبات کند که همه مخلوقات در یک رتبه وجودی نیستند و برخی از لحاظ رتبه وجودی، از دیگری برتر هستند که به اصطلاح صادر اول است و بیان میکند که تطبیق مصداق را باید از طریق نقل معتبر به دست آورد؛ و به عنوان شاهد، به دو روایت «أول ما خلق الله نوری» (مجلسی، 1403: ج1، ص96) و «أول ما خلق الله نور نبیک» (همان: ج 15، ص4)؛ استشهاد میکند و در این باره میگوید: برهان عقلی میگوید که همه مخلوقها در یک رتبه وجودی نیستند، بلکه برخی برتر از دیگری هستند.
استاد جوادی آملی از مجموعه طرق و براهین پیش گفته بارویکرد عقلی و باروش برهانی و تا حدی عرفانی، به ضرورت وجود امام در همه اعصار و امصار پرداخته است؛ با این نکته کلیدی که هر انسان عاقلی میپذیرد که خداوند بندگان خود را هیچ گاه بدون راهبر و راهنما رها نخواهد کرد از این رو، بر او لازم است که زمین هیچ گاه از حجت خدا خالی نباشد.
نکته آخر که باید بدان توجه داشت و استاد نیز آن را یادآور شدند، این است که مراد از مظهریت، حلول و اتحاد نیست؛ زیرا محال است که خداوند متعال در چیزی حلول کند یا با چیزی اتحاد یابد؛ بلکه مقصود آن است که همه موجودات جهان، آیت و نشانه و مظهری از اسمای خداوند هستند و انسان کامل مظهر جامع تمام اسماء و صفات خداوند است؛ اما هستی و همه کمالات خود را از او دریافت میکنند و در حدوث و بقا محتاج خدا میباشند (رک: جوادی آملی، 1385: ص44 و 43)."