چکیده:
آثار مورخان قفقازی در دورۀ باستان، در بردارندۀ نشانههایی از تقسیمبندی جوامع ساکن در قفقاز در آن دوران است. هرچند در این آثار بر ساختار اشراف محور جوامع قفقازی تاکید شدهاست، با این حال حاوی شواهدی از زندگی طبقات فرودست جوامع قفقازی در دورۀ باستان نیز میباشد. در این جستار از آثار مورخان ارمنی و گرجی، چون موسی خورنی، پاستوس بوزند، غازار پارپتسی، لئونتی مرولی و داسخورانتسی یاری گرفته شده و همچنین در کنار بررسی این منابع کوشش شده است تا با بهرهگیری از منابع همزمان رومی و ایرانی میانه، ساختار جوامع قفقازی با ساختار متناظر ایران پارتی و ساسانی مقایسه شود، تا از این طریق تصویر روشنتری از جوامع قفقازی روزگار باستان به دست آید. در این بررسی، این نتیجه به دست آمد که ساختار اجتماعی سرزمین قفقاز در دورههای اشکانی و ساسانی مشابه ساختار سهگانۀ اجتماعی ایران در این دورهها بوده است. ساختاری که از 3 طبقۀ فرمانروایان، رزمآوران و کشاورزان تشکیل شده بود.
خلاصه ماشینی:
Moses Khorenasi, History of Armenia, translated by Robert Thomson, Book II, Chapter 60 (London: Harvard University Press,1976), pp 202-203.
W. Thomson (Atlanta: Columbia University Program in Armenian Studies, 1991), Book II, Chapter 36, p.
Sebeos, The Armenian History, translated by Robert Thomson (Liverpool: Liverpool University Press,1999), Chapter 24, 95, p.
٧٩ بررسی بیشتر ساختارهای سیاسی - اجتماعی در آثار مورخان قفقازی در دوره باستان آشکار می سازد که از نگاه این مورخان ساختار سیاسی - اجتماعی ایران نیز به مانند حکومت های محلی قفقاز بوده است ، زیرا آنها برای نامیدن اشراف و شاهزادگان ایرانی ، با عنوان های مشابه اشراف ارمنستان و گرجستان و اران استفاده کرده اند.
با این که سپاهبد در ارمنستان از نظر قدرت تقریبا دومین شخص پس از شاه بوده و ســپاهبدان در تصمیم گیری های مهم شــرکت می کردند، با توجه به ساختار غیرمتمرکز اشکانیان ارمنســتان نمی توانیم منصب سپاهبد را در ارمنستان به مانند گرجستان فارنابازی ، منصبی اداری به مانند وزیر بزرگ و در خدمت شــاه بدانیم ، زیرا شــکل گیری نهادهای اداری و دیوانسالاری نیرومند تنها در سایۀ یک حکومت مرکزی نیرومند و نه در یک ساختار غیر متمرکز سیاسی، چون ارمنستان اشکانی امکان پذیر بود.
Booth (London: University of Michigan Press, 1814), Book XVIII, Chapter 48, 4-5, p.
بهره گیری فرمانروایان ایرانی تبار قفقاز از ســاختار سیاســی حکومت هــای ایران در دوران اشــکانی و ساســانی ، و همچنین تشابه فرهنگی میان مردمان قفقاز و سایر مردم سایر مناطق ایران که در طول تاریخ باســتان دارای تجربه های مشترک تاریخی و پیوندهای تاریخی بسیاری بوده اند، بر ســاختار اجتماعی آن سرزمین نیز تأثیر نهاده است .