چکیده:
شهرآشوب متني است كه موضوع آن نكوهش يا ستايشِ مردمِ يك شهر يا درباريان، يا توصيفِ عاشقانه صاحبان شغل هاي اجتماعي باشد. شهرآشوب ها را مي توان در سه دسته جاي داد: شهري، صنفي، و درباري. در شهرآشوب هاي صنفي انواع شغل ها، فنون كار و ابزارهاي آن، اصطلاحات و كنايات صنفي آمده و صاحبانِ حِرَف با نگاهِ عاشقانه و اصطلاحات مربوط به صنف و زبانِ ارتباطيِ خاصِ خود توصيف شده اند. شهرآشوب صنفي مسعود سعد سلمان در قالب قطعه است و روشن نيست در وصف صنوف كدام شهر از شبه قاره است. اين مقاله به بررسي اين شهرآشوب با نگاه به آراي گلدمن (Goldmann) و بورديو (Burdieu) مي پردازد و در آن شرايطِ تاريخيِ آفرينشِ شهرآشوبِ صنفيِ مسعودِ سعد، ساختارهاي معنادار آن، پيوند آن با ساختار ذهني سراينده، مهم ترين دلايل و عوامل آفرينش آن، ارتباط سراينده با حوزه قدرت، موقعيت وي با توجه به خاستگاه اجتماعي در ميدان، منش و ذائقه وي و ارتباط اين دو با منش و ذائقه كانون قدرت آمده است. نيز آمده كه سراينده نماينده كدام طبقه اجتماعي است و جهان نگري اين طبقه چيست.
خلاصه ماشینی:
"در قطعـۀ فصـاد بـه شـیوة روایـی و گفت وگو شیوة رگ زنی تصویر شده است : آمــد آن حــور و دســت مــن بربســت زدم اســـتادوار دســـت بـــه شســـت زنـــــخ او بـــــه دســـــت بگـــــرفتم چو رگ دست من به شسـت بخسـت گفــــت هشــــیار بــــاش و آهســــته دست هر جـا مبـر چـو مـردم مسـت گفـــتم ار مـــن بـــه دســـت بگـــرفتم زنـــخ ســـادة تـــو عـــذرم هســـت زآنکــه هنگــام رگ زدن رســم اســت ســیب ســیمین گــرفتن انــدر دســت (مسعود سعد سلمان ، ١٣٦٤: ٩١٦) اما، چرا مسعود سعد، که آغازندة شهرآشوب سرایی است ، اسـاس را بـر تغـزل مـذکر نهـاده ؟ بررسی شرایط تاریخی آفرینش شهرآشوب صنفی مسـعود سـعد و سـپس رابطـۀ وی بـا حـوزة قدرت ـ گام های نخستین در نقد گلدمن و بوردیوـ میتواند مسئله را روشن کند.
از دیگر آماجگاه های مطایبه در شهرآشوب مسعود سـعد کسـانیانـد کـه از هـر سـرمایه ای عاطل اند؛ مطایبه در این بخـش بـرای طلـب اسـت و، بـه شـیوة معهـود زبـانی، وی در قطعـات شهرآشوبی نخست جمله ای را مبنا نهاده ، تشبیهی بر آن مبنا سـاخته و سـپس بـر اسـاس ایـن مقدمات و برهان سازی با طلب مطایبه کرده : نگارینــــا، نترســــی ز آب و در آب سبک رفتاری و نیکوشناهی بلــی تــو مــاهی ســیمی و هرگــز نترسد در میان آب ماهی کنـــارم آبگیـــری هســـت و در وی توانی آشنا کرد ار بخواهی (مسعود سعد سلمان ، ١٣٦٤: ٩٣٣) همان طور که میبینـیم ، آشـکارترین شـگرد مطایبـه در شهرآشـوب صـنفی مسـعود سـعد آفرینش طنز در گفت وگوست ."