چکیده:
رودخانه هیرمند از افغانستان سر چشمه می گیرد و زندگی مردم منطقه سیستان وابسته به آن است. نوسان جریان آب هیرمند و کاهش آب جاری به سمت سیستان ( ایران ) در صد سال گذشته همواره مشکلاتی را در روابط سیاسی ایران و افغانستان درسطوح محلی و ملی بوجود آورده است. این پژوهش در پی یافتن علل نوسان آب هیرمند و کاهش جریان آن بسوی سیستان و تاثیر آن بر روابط سیاسی بین دو کشور می باشد . وقوع خشکسالی و کاهش جریان آب از سر چشمه های هیرمند باعث کاهش جریان آب به سمت سیستان و وقوع بحران آب در این ناحیه گردیده است. در صد سال گذشته افغانیها با جدا کردن کانالهای متعددی از هیرمند و احداث سدهای مخزنی و انحرافی برروی آن حجم بیشتری از آب را مصرف نموده اند و میزان آب جاری به سیستان را کاهش داده اند این مساله , در مواقع خشکسالی در بخش علیای رودخانه کم آبی در سیستان را تشدید نموده است. قرار گرفتن سر چشمه های هیرمند و 95 درصد از مسیر رودخانه در سرزمین افغانستان و وابستگی شدید افغانان به آب هیرمند موجب برتری ژئوپلیتیک افغانستان در مقابل ایران شده است که همواره موجب انعطاف ایران در برابر افغانستان در این مورد شده است .
خلاصه ماشینی:
"[٤٩] با وجود کم آبی شدید در سراسر حوضه رودخانه ، دو کشور با ادامه مذاکرات , سرانجام در ٢٢ اسفند ١٣٥١ش موفق به امضاء معاهده تقسیم آب هیرمند شدند بر اساس این معاهده مقدار آبی که از رود هیرمند در سال طبیعی و پرآبی از طرف افغانستان به ایران تحویل داده می شد، بطور متوسط ٢٢ متر مکعب در ثانیه ( طبق نظر کمیسیون بیطرف هیرمند ) و یک مقدار اضافی به میزان ٤ متر مکعب در ثانیه بود که این میزان در سالهای کم آبی کاهش می یافت و دولت ایران نمی توانست بر بیشتر از این میزان ، حتی در صورت وجود میزان بیشتری از آب در دلتای هیرمند، ادعا داشته باشد [٥٠، پرونده ٣٢] .
در مورد آبگذر اضافی رودخانه هیرمند، با توجه به این که ایران طبق ماده پنجم معاهده قادر به هیچگونه ادعایی نسبت به میزان بیشتر از سهم آب خود ( ٢٦ متر مکعب در ثانیه ) از آب هیرمند و در خصوص سیلابهای این رودخانه نبود، دولت افغانستان می توانست آب اضافی را در محل سد انحرافی کمال خان به بیابان گودزره منحرف نماید یا با استفاده گسترده در بخش علیای رودخانه آنرا ذخیره و سپس مصرف نماید که در این صورت ضمن خشک شدن دریاچه هامون و بر هم خوردن تعادل محیط زیست در منطقه سیستان ، موجب وارد آمدن خسارت گسترده اقتصادی به مردم سیستان می شد."