چکیده:
تغییر الگوی مصرف خانوار در ایران یکی از مهمترین موضوعاتی است که از تغییرات اجتماعی و جمعیتی بسیار تأثیر پذیرفته است. توجه به مسئلۀ تخصیص منابع محدود کشور و مدیریت جمعیتی الگوی مصرف خانوارهای کشور سبب شده است تا بررسی تغییرات الگوی مصرف و عوامل مؤثر بر آن از اهمیت بالایی برخوردار باشد. هدف اصلی این مقاله، بررسی تأثیر پویایی جمعیت بر تغییرات الگوی مصرف خانوارهای روستایی و شهری بوده است. به منظور نیل به اهداف این مقاله از روش تحلیل ثانویه، با تکیه بر اطلاعات هزینه و درآمد خانوارهای شهری و روستایی طی دورۀ 1392-1363 استفاده شده است. همچنین در بررسی نقش تغییرات جمعیت در تغییرات الگوی مصرف، مدل شبهپانل در قالب مدل چندسطحی تقاطعی برای انجام مدلی زمانمند به کار برده شده است. نتایج مطالعه نشان داد که الگوی مقطعی مصرف خانوار و روند تغییرات الگوی مصرف خانوار با متغیرهای سن سرپرست خانوار، وضعیت رفاهی خانوار، ترتیبات زندگی خانوار و خاستگاه سکونتی رابطۀ معناداری دارد. همچنین، نتایج مدل شبهپانل نشان داد که الگوی مصرف خانوار در دورهها و نسلهای موالید تفاوت معناداری دارد. خانوارهای تکنفره و خانوادههای زنوشوهریِ بدون فرزند در مقایسه با خانوادههای گسترده در سهم هزینههای خوراک، تحصیل و آموزش و ارتباطات تأثیر معکوس و در مقابل در سهم هزینههای مسکن و بهداشت و درمان تأثیر مستقیم و مثبتی دارند. با افزایش سن سرپرست خانوار سهم هزینههای خوراک، تحصیل و آموزش و ارتباطات کاهش و سهم هزینههای مسکن و بهداشت و درمان خانوار افزایش مییابد. وضعیت رفاهی خانوار در میزان تخصیص هزینهای خانوار به مقولههای خوراک و بهداشت و درمان تأثیر کاهشی و بر مسکن، ارتباطات و تحصیل و آموزش تأثیر افزایشی دارد.