چکیده:
یکی از پرسشهای نوظهور در جوامع مسلمان که محصول تماس فرهنگی با جهان غرب است، پرسش از جایگاه زنان در محیط خانواده است. در این میان، وجود برخی از روایات در جوامع روایی فریقین که جایگاهی پست به زنان نسبت به مردان اعطا میکند، چالشهای فراوانی را موجب شده است. یکی از این روایات که در جوامع روایی امامیه نیز به چشم میخورد، روایت «لو أمرتُ أحداً أنیَسجدَ لأحدٍ لأمرتُ المرأهَ أنتَسجدَ لِزوجِها» است. این نوشتار، تبارشناسی این روایت را در دستور کار قرار داده و پس از شناسایی مهد اصلی شکلگیری آن، میزان اصالت آن در جوامع روایی امامیه را مورد سنجش قرار داده است. این مطالعه آشکار مینماید که مهد اصلی این روایت، حلقات تحدیث اهل سنت در بوم کوفه بوده است. سپس این روایت با یک انتقال دومرحلهای، ابتدا وارد حلقات تحدیث زیدیه شده و با میانجیگری آنها به حلقۀ تحدیث امامیه انتقال یافته است.
خلاصه ماشینی:
همـه رجـال شناسـان متقدم اهل سنت ، «صالح بن حیان » را تضعیف کرده و او را به عدم ضـبط دقیـق روایـات متهم کرده اند(نسائی، ١٣٦٩ق ، ج ١، ص ٥٧/ عقیلی، ١٤٠٤ق ، ج ٢، ص ٢٠٠/ ابن ابی حاتم رازی، ١٢٧١ق ، ج ٤، ص ٣٩٨/ ابــن جــوزی، ١٤٠٦ق ، ج ٢، ص ٤٨/ جرجــانی، ١٤٠٩ق ، ج ٤، ص ٥٣) همچنین محمد بن یزید حزامی و حبان بن علیـ که وسائط دارمی به صالح بن حیان هستندـ به شدت از سوی رجال شناسـان اهـل سـنت جـرح شـده انـد.
(عقیلـی، ١٤٠٤ق ، ج ٢، ص ١٢٦/ ابن ابی حاتم رازی، ١٢٧١ق ، ج ٤، ص ١١٠/ جرجانی، ١٤٠٩ق ، ج ٣، ص ٢٧٦) با مروری بر داده های فوق میتوان دریافت که اگرچـه روایـت «لـو أمـرت أحـدا أن یسجد لأحد لأمرت المرألإ أن تسجد لزوجهـا» بـا بسـامد قابـل ملاحظـه ای در مـدونات حدیثی متقدم اهل سنت وجود دارد، بر پایه اطلاعات رجال شناختی، هیچگاه این روایـت با طریق صحیح نقل نشده است .
٦. امکان سنجی اثرپذیری حلقه تحدیث امامیه از حلقات تحدیث اهل سنت تاکنون بیان شد که این روایت با سه طریق گوناگون در پنج جـامع روایـی متقـدم امامیـه انعکاس یافته است که از آن میان ، تنها سند مذکور در کتب الکافی و الفقیه ـیعنی حسـن بن محبوب عن مالک بن عطیلإ عن سلیمان بـن خالـد عـن أبـی عبـدالله عــ از سـوی حدیث پژوهان صحیح انگاشته شده است .