چکیده:
مجردبودن نفس ناطقه یکی از مباحث بسیار مهم در فلسفه ابنسینا و انسانشناسی او است. ابنسینا براهین متعددی بر اثبات این مطلب اقامه میکند. او با استفاده از وضع و محاذاتنداشتن صور معقول، قدرت نامتناهی نفس در ادراک اینگونه صور و بینیازی نفس ناطقه در برخی از ادراکات خویش از آلات جسمانی، این مطلب را اثبات میکند. با وجود این، وی منکر تجرد قوه خیال است و آن را مادی میداند. نگارنده در پژوهش حاضر با بررسی و تحلیل این براهین، با بیان دلالت آنها تجرد قوه خیال را اثبات میکند و میگوید صور خیالی وضع و محاذات ندارند، قوه خیال قدرت نامتناهی در ادراک صور خیالی دارد و در برخی ادراکاتش از آلات بدنی و محسوس بینیاز است.
خلاصه ماشینی:
"نگارنده در پژوهش حاضر با بررسی و تحلیل این براهین، با بیان دلالت آنها تجرد قوه خیال را اثبات میکند و میگوید صور خیالی وضع و محاذات ندارند، قوه خیال قدرت نامتناهی در ادراک صور خیالی دارد و در برخی ادراکاتش از آلات بدنی و محسوس بینیاز است.
قدرت نامتناهی نفس ناطقه در ادراک صور معقول برخی دیگر از براهین ابنسینا در اثبات تجرد نفس ناطقه از طریق نامتناهیبودن افعال مجرد و متناهیبودن افعال اشیای مادی و جسمانی است: معقولاتی که نفس ناطقه آنها را بالفعل تعقل میکند، بالقوه غیرمتناهیاند.
ابنسینا درباره متخیلات اشکالی مطرح میکند که آنها نیز بینهایتاند و به آن اینگونه پاسخ میدهد: قوه خیال در صورتی قدرت بر تخیل صورتهای خیالی به طور غیرمتناهی دارد که نفس ناطقه آن را در اختیار گیرد و این قوه، قدرت تخیل امور نامتناهی در اوقات مختلف ندارد (همان: 296).
البته تذکر این مطلب ضروری است که افعال خاص قوه خیال نامتناهی است، ولی در افعالی که در آنها نیازمند آلات حسی و بدنی است، متناهی است و براهین اثبات متناهیبودن افعال جسمانی شامل آن نیز میشود.
دیگر اینکه قوه خیال نسبت به صور خیالی قابل نیست، بلکه فاعل آنها است و حصول شرایط ابصار و ادراک، علل معدیاند که نفس در مرتبه خیال خویش صورتی مماثل شیء خارجی تخیل کند: «أن النفس بالقیاس إلی مدرکاتها الحسیة والخیالیة أشبه بالفاعل المخترع منها بالقابل المتصف» (صدرالدین شیرازی، 1382: 31-32)."