چکیده:
شاهنامة فردوسی یکی از برجستهترین شاهکارهای ادب فارسی است که نگاه سرایندگان و نویسندگان بسیاری را به سمت و سوی خود کشانده و آنان را از ظرفیّتهای بیشمار خود بهرهمند ساخته است. در کنار تقلیدهای نه چندان موفّق از این اثر، تضمین ابیات و بهرهگیری از حالوهوا و فضای حماسی آن در غالب آثار ادب فارسی به چشم میخورد. یکی از آثاری که شاهنامه در آن نمود بارزی دارد، تاریخ وصّاف است. وصّاف در عصری به شاهنامه روی آورده که جریان حماسهسرایی رو به افول است، امّا او با بهرهگیری از ابیات و ظرفیّتهای محتوایی، زبانی و بلاغی شاهنامه، بر ارزش و اعتبار اثر خود افزوده است و منبعی قابل اعتماد برای بررسی صحّت و سقم برخی از ابیات شاهنامه در اختیار پژوهندگان این شاهکار ادب فارسی قرار داده است. شاهنامهگرایی وصّاف پاسخ هوشمندانه به نیازهای روحی و روانی ایرانیانی است که طعم تلخ شکست از مغولان، آنان را در یأسی جانکاه فرو برده بود. از این رو، وصّاف با یادکرد شکوه ایرانیان در قالب اشعار ماندگار فردوسی، میکوشد روح امید در کالبد نیمهجان ایرانیان معاصر خود بدمد. این مقاله با روشی توصیفی، تحلیلی و تطبیقی، گونههای بهرهگیری وصّاف از ابیات شاهنامه و علل و عوامل آن را بر مبنای مجلّدات پنجگانة تاریخ وصّاف مورد نقد و بررسی قرار داده است.
خلاصه ماشینی:
این مقاله با روشی توصیفی، تحلیلی و تطبیقی، گونه های بهـره گیـری وصـاف از ابیـات شاهنامه و علل و عوامل آن را بر مبنای مجلدات پنجگانۀ تاریخ وصاف مورد نقد و بررسی قرار داده است .
یکی از موضوعات که در مطالعۀ این اثر جلـب توجـه مـیکنـد، فضـای حماسـی و کثـرت تضمین های شعری وصاف از شاهنامۀ فردوسی است که در نگـاه نخسـت بـا شـرایط عصـر حیات نویسنده سازگار نیست ؛ چراکه «اندیشۀ ملیت در ایران بر اثر رواج سیاسـت دینـی در قرن های پنجم و ششم و اوایل قرن هفتم بسیار ضعیف شده بود و حملۀ مغول و رسواییهای آن طبعا بازماندة این فکر را اگر واقعا چیزی از آن بازمانـده بـود، یکبـاره بـه دسـت نیسـتی سپرد و بدین ترتیب ، چه در اوایل قرن هفتم و چـه بعـد از آن ، توجـه بـه نظـم داسـتان هـای قهرمانی ملی نیز نمیتوانست شیوعی داشته باشد.
ابیـات تضـمین شـدة شـاهنامه چنـد ویژگی برجسته دارند که مهم ترین آن ها عبارتند از: ٣ـ١) تصریح به نام فردوسی از دوازده موردی که وصاف تصریح میکند بیت از فردوسی است ، چهار مـورد آن در چاپ های ژول مول ، مسکو و خالقی نیسـت ، امـا در منـابع و مآخـذی چـون امثـال و حکـم دهخدا، لغت نامه و برخی منابع دیگر، این ابیـات بـه فردوسـی نسـبت داده شـده اسـت .
٤ـ پیوند اشعار شاهنامه با متن تاریخ وصاف نکته ای که در بـه کـارگیری ابیـات شـاهنامه در تـاریخ وصـاف شایسـتۀ بررسـی اسـت ، چگونگی بهره گیری از این ابیات در ضمن متن اسـت .