چکیده:
پس از ســقوط رضاشــاه در شهریور ١٣٢٠، پســرش محمدرضا با تلاش های محمدعلی فروغی و خواست متفقین بر سریر قدرت نشست . هرچند در ابتدای حکومت پهلوی دوم ، آزادی های سیاســی برقرار شد و فضا برای تنفس احزاب و گروه های سیاسی بوجود آمد، اما همین آزادی موجب گردید که رفته رفته مخالفان حکومت از گوشه و کنار سربرآورده ، نوای اعتراض سر دهند و درصدد به لرزه درآوردن پایه های سلطنت پهلوی و سپس نابودی آن شــوند. در چنین شــرایطی که هیاهوی اعتراض از هرسو شنیده می شد، دولت و شاه از هر وســیله ای برای پیش بردن امیال و خواسته های خود سود می جستند. یکی از این ابزارهای کارآمد، گروه هایی از افراد جامعه بودند که با توســل به زور بازو و قبضه چاقو به اهداف خود دســت می یافتند. این افراد که با کارهایی چون چاقوکشی ، درگیری لفظی و فیزیکی با مردم ، زورگویی و گاهی قتل و خونریزی باعث ارعاب مردم می شدند، به حربه ای در دست دولت بدل گردیدند. یکی از این افراد که به عنصری دولتی بدل شده بود و در راستای امیال حکومتی گام برمی داشــت ، طیب حاج رضایی بود. نقش او را به طور گسترده در حادثه ٩ اسفند ١٣٣١، کودتای ٢٨ مــرداد ١٣٣٢، دخالت در حوزه های انتخاباتی مجلس هجدهم و درگیری با عوامل ملی گرای مخالف شاه می توان مشاهده کرد. تغییر موضع ناگهانی طیب حاج رضایی و روی گردانی وی از حکومت شاه و روی آوردن به نهضت امام خمینی ، جنبه دوم زندگانی طیب را تشکیل می دهد، به طوری که نقش وی را در قیام ضد حکومتی پانزده خرداد ١٣٤٢ به وضوح می توان مشاهده کرد. بدین ترتیب ، این مقاله با شیوة توصیفی - تحلیلی و با هدف شــناخت نقاط تاریک کودتای ســال ١٣٣٢ به دنبال پاسخ گویی به این پرسش است که
After the abdication of Reza Shah in 1941، his son Mohammad Reza came to power through the efforts of Mohammad Ali Foroghi and the demand of the Allies. Although، in the beginning the Shah's regime granted some political freedoms and created an open space for the activities of political parties and groups، this very freedom prepared the grounds for the opposition and dissidents to gradually emerge، protest and try to shake and destroy the foundations of the Pahlavi monarchical system. Under the circumstances، when protest and ballyhoo was heard from every corner، the Shah and his government clinched at every instrument to forward their goals. One of these effective instruments was employment of thugs. These people used knives، physical and verbal brawl، bullying and even murder and bloodshed to frighten the people. They became a tool in hands of the government. One of these people who had become a government tool was Tayyeb Haj Rezai. His role was visible in the February 28، 1953 as well as August 19، 1953 and his groups conflicts with the Nationalists in Parliament elections. The second aspect of his life story is his turning back to the Shah and joining Imam Khomeini's movement. He played a clear role in the June 5، 1963 uprising against the Shah. The present paper is an attempt to shed light on the unknown aspects of the 1953 coup and the reasons Haj Rezai joined the coup. What were his objectives، his role and his performance in the course of the 1953 coup? Descriptive-analytical method has been used in this research
خلاصه ماشینی:
بايد اشاره نمود که در اين دوران ، طيب از لحاظ سياسي رويه اي ثابت و مشخص نداشت ، و گرچه در قيام سي تير ١٣٣١ به حمايت از مصدق وارد جريان شد، اما در مجموع پيش از واقعۀ ٩ اسفندماه ١٣٣١، در وقايع سياسي کشور، حضوري چشمگير نداشت ؛ البته بايد به اين نکته نيز اشاره کرد که حضور طيب در قيام سي تير به خاطر اعتقادات سياسي و علاقه اش به جبهۀ ملي نبود، بلکه فتواي روحاني با نفوذ تهران ، سيدابوالقاسم کاشاني عامل اصلي حضور وي و ديگر افرادي همچون او در قيام سي تير محسوب مي گرديد.
همان گونه که غلامرضا نجاتي مي نويســد: برپا کردن تظاهرات خياباني از ســوي لومپن ها، مهم ترين عامل موفقيت در عمليات کودتا بود (نجاتي ، ١٣٧٨ :٣٨٧) علي رهنما، آسوده خيالي مصدق پس از شکست کودتاي اول و اطمينان کاذب و بي اطلاعي او را از دسائسي که در جريان بود، از عوامل شکست وي در اين روز دانسته و مي نويسد: آن چه شکست مصدق در ٢٨ مرداد را تسهيل بخشيد، حرکت چماق داران از جنوب به سوي مرکز شهر بود (رهنما،١٣٨٧ :٩٥٦).
در کتاب قتل هاي سياســي و تاريخي سي قرن ايران نيز چنين آمده است : طيب حاج رضايي با پول هنگفتي که در اختيار وي قرار داده شده ، مردم را که بيشترشان ساکنين جنوب تهران و دروازه قزوين بودند، به صحنه آورد (مهدي نيا،١٣٨١ :٥٢٢).