چکیده:
شهر قم از دیرباز به دلیل تمرکز شیعیان در آن، پایگاهی شیعی به حساب میآمد. با تأسیس نهاد وکالت از زمان امام صادق (ع) و اوجگرفتن آن از زمان امام کاظم (ع)، قم نیز از این امر مستثنا نبوده و شاهد حضور وکلایی از دوره امامت امام رضا (ع) است. بررسی منابع روایی شیعه ما را به حضور کمرنگ وکلا در میراث حدیثی امامیه رهنمون میشود. این حضور کمرنگ نِسبی بوده و در مقایسه با میراث روایی سایر راویان قمی معاصر با وکلا به دست آمده است. با توجه به انتخاب وکلا از خاندانهای بزرگ و معتَمَد شیعه و انتساب محتوای روایات به راویان آنها، میتوان حضور کمرنگ وکلا در عرصه روایات را در واردنشدن به منازعات عقیدتی درونشیعی و در نتیجه بازماندن از انجامدادن وظایف اصلی نهاد وکالت پیگیری کرد.
خلاصه ماشینی:
"گزارشی در کتاب کشی وجود دارد که در آن محمد بن اسحاق و حسن بن محمد بن عمران بعد از گذشت سه ماه از وفات زکریا بن آدم به قصد حج ، ظاهرا از قم ، خارج می شوند و در میان راه ، نامه ای از امام ، که با توجه به قرائن ، منظور امام جواد )ع ( است ، به دست آنها می رسد و در آن، بعد از تمجید و طلب مغفرت برای او حسن بن محمد بن عمران را به عنوان جانشین وی معین می کنند که این خود یکی از قرائن دال بر وکالت زکریا بن آدم است )همان: ٥٨٦(.
با توجه به موقعیت و جایگاه اجتماعی زکریا در قم و وکالت وی، بعد از ارسال اموال از سوی او برای امام جواد )ع (، شک و تردید مردم قم در این باره برطرف شده و امامت امام جواد )ع ( را پذیرفته اند و امام نیز در این حدیث اشاره به همین مطلب کرده اند و این خود از بهترین شواهد برای اثبات جایگاه اجتماعی وکلا و نقش محوری آنان در حل و فصل مسائلی از این دست است .
حال با توجه به مقدمه سوم )نقل راویان نشانگر اعتقاد آنان(، هر گاه وکلا اقدام به نقل گسترده احادیث ، به ویژه احادیث اعتقادی، کنند، به دلیل وجود جریانهای مختلفی در میان روات ، مانند غلات و مفوضه ، وکیل امام ناخودآگاه وارد این نزاع های عقیدتی شده و با نقل دسته ای از احادیث ، مضمون آنها را پذیرفته است ."