چکیده:
اهتمام اغلب متکلمان امامیه به استفاده از عقل، هم به عنوان ابزار کسب معرفت و هم به عنوان منبعی مستقل و معتبر، در الاهیات بالمعنی الاخص، ملهم و برگرفته از متون مقدس دینی همچون آیات و روایات است. قرآن کریم به عنوان کلام الاهی، مجموعهٔ منسجم و واحدی است که در آن هیچگونه تعارض و اختلافی دیده نمیشود. اما آیات قرآن متشکل از دو دسته آیات محکم و متشابه است و آیات متشابه با رجوع به محکمات تأویل میشود و معنای واقعی خود را مییابد. در این مقاله، ضمن بیان دلایل فاضل مقداد در خصوص ضرورت تأویل آیات متشابه گزارشی از تأویلات وی از آیات ناظر به عضوداشتن، جهتداشتن و امکان رؤیت خداوند در مقابله با مجسمه (مشبهه)، کرامیه و اشاعره همراه با ذکر ویژگیهای روششناختی وی، عرضه شده است.
خلاصه ماشینی:
در این مقاله، ضمن بیان دلایل فاضل مقداد در خصوص ضرورت تأویل آیات متشابه گزارشی از تأویلات وی از آیات ناظر به عضوداشتن، جهتداشتن و امکان رؤیت خداوند در مقابله با مجسمه (مشبهه)، کرامیه و اشاعره همراه با ذکر ویژگیهای روششناختی وی، عرضه شده است.
فاضل مقداد نیز در همهٔ تأویلاتی که در مبحث صفات خبری در لوامع ذکر میکند به همین دو عنصر اصلی توجه دارد؛ یعنی اولاً آیاتی را تأویل میکند که ظاهراً با آیات محکم قرآن در تعارض هستند؛ ثانیاً در تأویلات خود، هیچگاه از معنای ظاهر غفلت نمیکند و همواره در جستوجوی پیداکردن نسبتی است که معنای ظاهر را با تأویل آن پیوند دهد.
فاضل مقداد نیز به منظور پرهیز از تفسیر به رأی و هر گونه تطبیق آرای شخصی بر کتاب و سنت بیش از هر چیز خود را ملتزم به رعایت دو ضابطهٔ کلی میداند: ضابطه اول: معناشناسی واژهها و مفردات الفاظ با توجه به ساختار متن؛ قاعدهٔ کلی این است که وقتی در قرآن و روایات با مفاهیمی مانند حیات الاهی، علم، قدرت، کلام، و مشیت خداوندی و همچنین تعابیری مانند عرش، کرسی، لوح، قلم و مانند آنها مواجه میشویم، برای فهم معنای آنها ابتدا باید معنای لغوی و عرفی آن را جستوجو کنیم و سپس با توجه به جایگاه ترکیبی کلمات در ساختار متن معنای آنها را دریابیم.
فاضل در پاسخ به این شبهه میگوید اگر وجه یک عضو باشد معنای آیه «و یبقی وجه ربک» این خواهد بود که همهٔ اعضای دیگر از بین بروند و فقط وجه باقی بماند؛ بهخصوص با توجه به اینکه در آیهٔ «اینما تولوا فثم وجه الله» (بقره: 115) برای تأکید و مبالغه میفرماید به هر جا رو کنید همان جا روی خداوند است.