چکیده:
در عصر حاضر اکثر شهرها با مشکلات متعددی مواجه شدهاند. اما محیط زیست بشری بیشتر به چالش کشیده شده است. بسیاری از متخصصان شهری همواره در پی این هستند که راه حلهای کارآمدی برای جلوگیری از آسیب به محیط زیست ارائه دهند. از این رو نظریات، دیدگاهها و مدلهای فراوانی در اینباره مطرح شده که از جمله آنها میتوان به رویکرد زیستپذیری منبعث از مکتب توسعه پایدار اشاره نمود. امروزه رویکرد زیستپذیری بهعنوان یکی از دیدگاههایی که ریشه در نظریه توسعه پایدار دارد مورد توجه واقع شده و علت آن قابلیت رویکرد فوق در تحلیل مسائل زیستی شهرها میباشد. در تحقیق حاضر منطقه 17 به عنوان یکی از مسئلهدارترین مناطق در کلانشهر تهران انتخاب گردید و در پی، سنجش زیستپذیری در سطح محلات منطقه 17 و اهداف فرعی آن عبارتنداز سنجش ابعاد زیستپذیری شامل بعد زیستمحیطی، بعد الگوی تاریخی، بعد سیاستهای مدیریت شهری، بعد اجتماعی، بعد خدمات، فعالیتها و امکانات شهری، بعد اقتصاد شهری در سطح محلات، سنجش میزان اثرگذاری متغیرها، شاخصها و ابعاد زیستپذیری در محدوده مورد مطالعه و شناسایی خوشههای همگن زیستپذیر منطقه می باشد براساس مرور پیشینه و مبانی نظری زیستپذیری، مهمترین ابعاد، شاخصها و گویههای مربوط به آن استخراج شدند و تمامی ابعاد و شاخصهای منتخب، ریشه در پیشینه و مبانی نظری مربوط به زیستپذیری دارند. در تحقیق حاضر ابعاد شش گانه شامل بعد زیستمحیطی، بعد الگوی تاریخی، بعد سیاستهای مدیریت شهری، بعد اجتماعی، بعد خدمات، فعالیتها و امکانات شهری، بعد اقتصاد شهری در قالب 20 شاخص و 94 گویه مورد تحقیق قرار گرفته است . الگوی حاکم بر تحقیق بهلحاظ هدف؛شناختی و به لحاظ ماهیت و روش، ارزیابی- مقایسهای و از نظر قلمرو مکانی مربوط به محلات منطقه 17 تهران، از جهت زمانی، مقطعی و مربوط به سال 1394 میشود. شیوه گردآوری دادهها ترکیبی (اسنادی، پیمایشی) و از نوع دادههای کیفی (پرسشنامهای) است. به طوری که دادههای مورد استفاده در تحقیق از نوع دادههای اولیه هستند که در قالب پرسشنامه محقق ساخته حاصل شدهاند. جامعه آماری تحقیق را ساکنان وشهروندان منطقه 17 تهران تشکیل میدهند که مورد پرسشگری قرار گرفتهاند. اقدامات لازم برای عملیاتی نمودن تحقیق در چندین مرحله صورت گرفته است: 1-تنظیم پرسشنامه (استفاده از طیف پنج مقیاسی لیکرت از خیلی کم تا خیلی زیاد، تایید روایی صوری پرسشنامه توسط کارشناسان، تایید پایایی پرسشنامه با استفاده از اجرای آلفای کرونباخ در نرمافزار Spss با نتیجه 8/0) 2- تعیین حجم نمونه و روش نمونهگیری ( تعیین 400 نمونه به وسیله فرمول کوکران، استفاده از روش نمونهگیری چندمرحلهای) 3- ورود دادهها به نرمافزار Spss و انجام آزمونهای آماری) تجزیه و تحلیل دادهها بهوسیله نرمافزار Spss و آزمونهای آماری تیتک نمونه، آنووا، فریدمن، یافته ها ی تحقیق نشان دهنده نامطلوب بودن وضعیت زیستپذیری و ابعاد آن در سطح منطقه، تفاوت میان محلات به لحاظ زیستپذیری و تاثیر بیشتر بعد اقتصادی بر وضعیت زیستپذیری منطقه 17 و محلات آن میباشد. 4- نمایش نمود فضایی یافته های تحقیق و تهیه نقشههای مربوط به ابعاد زیستپذیری با استفاده نرمافزار Arc Gis و روش درونیابی kriging در پهنه بندی تراکم زیست پذیری یا ناپذیری محلات. درنهایت براساس یافتهها و بنابر نظر محققین و مشاهدات میدانی صورت گرفته میتوان نتیجه گرفت که علل مسائل و مشکلات موجود در این محدوده را باید در بطن منطقه و محلات، آن هم بهلحاظ شرایطی که بر آنها غلبه یافته جستجو نمود. به عبارت دیگر، ریشه مشکلات و مسائل موجود در محدوده فوق ناشی از شرایط بستر جغرافیایی آن و سایر ویژگیهای خرد دیگر میباشد. منظور از شرایط بستر جغرافیایی، خصوصیات اقلیمی و زمینساختی منطقه و منظور از ویژگیهای خرد، وجود مسائلی با ماهیت اجتماعی، اقتصادی، مدیریتی، زیرساختی و ... است که درپی نفوذ کاربریهای با فعالیت اقتصادی و به تبع آن هجوم جمعیت شکل گرفتهاند. به عبارت دیگر، بیتوجهی به خصوصیات جغرافیایی این محدوده و هجوم جمعیت برای زیست در آن بدون توجه به ایجاد زمینههای سازگاری با محیط صورت گرفته و محدوده مذکور در حال حاضر فاقد ظرفیت و گنجایش و بهعبارت دیگر، توانایی محیطی لازم برای نگهداشت این جمعیت فزاینده را ندارد. مشکلات مطرح شده تا آن زمان که به دو امر مهم در این منطقه توجه نشود همواره جریان خواهند داشت: 1- بستر محیطی - جغرافیایی 2-میزان ظرفیت منطقه 17 برای اسکان جمعیت و خدماترسانی به آن.
In the present era, most cities have been faced with numerous problems. But the environmental dimension has been more challenging. Many urban professionals constantly seek to present effective solutions in order to prevent damage to the environment. Thus, theories, models and many views in this subject have taken, including livability approach derived by the school of sustainable development. So today, as one of the views livability approach is rooted in the theory of sustainable development has been focused on, and the above approach can cause problems in multiple cities. In this research, Region 17 of Tehran as the most problem area, was selected; and the overall goal of this study is assessing the livability of the Region 17s neighborhoods, and the objective aims are including the assessing of livability dimensions, i.e. the environmental, the historical pattern, the urban management policies, the social, services, activities and facilities, the urban economy at the local level and identifying the livability homogeneous clusters and assessment the impact of livabilitys variables, dimensions and indicators in that area. According to the study of the history and theoretical foundations of livability, the most important dimensions, indicators and items related to livability were extracted and the all selected dimensions and indicators, rooted in history and theoretical basis of their livability. In the present study include the following six dimensions of environmental, historical pattern, urban management policies, social, services, activities and facilities, urban economy with 20 indicators and 94 items were considered and the pattern of research in terms of goal, is cognitive; in terms of nature and method, is comparative assessment; and about location of territory is Tehrans Region 17, in respect of timing, is temporal and related to the 2015. Combined data collection method is combined0 (documents, survey) and it is the type of quantitative-qualitative data (questionnaire). The data used in the research is preliminary data that were obtained by questionnaire. The statistical society are the residents and citizens of Tehrans Region 17 who are questioning. The necessary actions to operationalize the research was conducted in several stages: 1) Adjustment of questionnaire (using five Likert scale ranging from very low to very high range, verifying the validity by experts, verifying the performance reliability of the questionnaire by using the Cronbach's alpha in software of SPSS as a result 0.8), 2) Determining the sample size and sampling (400 samples determined by Cochran formula, using multi-stage sampling), 3) Entering data into SPSS software and doing the statistical tests (parametric statistical tests such as one sample T-test, ANOVA, Friedman) analyzing the data by SPSS and statistical tests of one sample T-test, ANOVA, Friedman, represents the undesirable od livability and its dimensions, the difference between neighborhood in terms of livability and more economic effectiveness on the livability of Regions 17 and its neighborhoods, 4) The showing of spatial diagrams of research findings and preparing the livabilitys maps by using ArcGis software and interpolation method. Ultimately, according to the findings and viewpoints of researchers and field observations, it can be concluded that the causes of problems in this area should be within the region and neighborhoods, it's time to overcome the situation that has been searched. In other words, the root of the problems in the above range is due to its geographical beds situation and other substrate characteristics. The meaning of geographical beds situation, climatic and tectonic characteristics of the area and the order of the micro-feature is the problems with the nature of the social, economic, administrative, infrastructure etc, so that were formed following the influx of population. Until two important problems raised in this region is not considered to be flows: 1) Geographic bed features, 2) the capacity of Region 17 for accommodation of population and services to them.
خلاصه ماشینی:
از اینرو تحقیق حاضر درنظر دارد که منطقه مذکور را با در نظر گرفتن ابعاد شش گانه آن شامل : بعد زیست محیطی، بعد الگوی تاریخی، بعد سیاست های مدیریت شهری، بعد اجتماعی، بعد خدمات ، فعالیت ها و امکانات شهری، بعد اقتصاد شهری، ارزیابی نماید و در نهایت نمود فضایی وضعیت زیست پذیری را در سطح منطقه و محلات به تفکیک پهنه های کار و سکونت ، در قالب ٩٤ گویه و ٢٠ شاخص ارائه دهد.
ازسوی دیگر، بعد سیاست های مدیریت شهری، الگوی تاریخی و زیست محیطی نیز کمترین تأثیر را بر وضعیت زیست پذیری دارند و طبق یافته های تحقیق این ابعاد نیز در وضعیت نامطلوب به سر میبرند اما در میان شاخص های بعد اجتماعی، شاخص امنیت بیش از همه نامطلوب دیده میشود و وجود نزاع های خیابانی در محلات شهری بسیار زیاد است اما گویه امیدواری به بهبود شرایط زندگی و توسعه محله بیشترین تأثیر را در وضعیت زیست پذیری داشته است .
در کنار تمام این موارد، عدم وجود فضاهای سبز مناسب نیز فضای بسیار خفقان آور و متشنجی را برای این محدوده به وجود آورده است چرا که آلودگیهای زیست محیطی در این منطقه که از عبور راه آهن و وجود برخی کارخانه ها، انبارها و کارگاه ها ناشی میشود و همچنین جمعیت زیاد و متراکم ، در کنار آلودگی ناشی از وسائط نقلیه در ترکیب با فقدان فضای سبز، بر وخیم تر شدن وضعیت زیست شهری بسیار تأثیرگذار بوده و در نتیجه مشکلات موجود در این منطقه نخست ناشی از خود ویژگیهای بستر جغرافیایی آن و دوم ناشی از سایر ویژگیهای خردی میباشد که بر نامطلوب بودن کیفیت زیست شهری دامن میزند.