چکیده:
فیلم مستند «باد جن» ساخته ناصر تقوایی، به بازنمایی مراسم «زار» در جنوب ایران میپردازد. در این مقاله نویسندگان تلاش کردهاند تا با تحلیل ارتباطی متن این فیلم، به این پرسشها پاسخ دهند که: کدامیک از ابعاد این مراسم در این فیلم بازنمایی شدهاند؟ آیا فیلم باد جن توانسته کارکردهای اجتماعی این مراسم را مستند کند؟ و مهمتر اینکه آیا این مراسم معنایی ملموس به زندگی افراد میبخشد؟ برای این منظور از سنتز نظری دو وجهی «نظریه تقابلهای دوتایی» لوی اشتراوس و «نقش آیینها در رفع تناقضات بشری» مری داگلاس، کمک گرفته شد.به لحاظ روششناسی،روش تحلیل محتوای کیفی و شیوه تکوین استقرایی مقولهها به کار برده شده است.تحلیل یافتهها به کمک نرمافزار تحلیل دادههای کیفی مکس کیو دی اِی10 انجام شد و برای افزایش پایایی (قابلیت اتکا) از ابزار «توافق بین کدگذاران» در نرمافزار کمک گرفته شد. از تحلیل محتوای فیلم، 5 تقابل دوتایی به دست آمد که عبارتند از: تقابل بیماری-سلامتی؛ فرد-جمع؛ خیر-شر؛ خودی-غیرخودی؛ و طبیعت-ماوراء طبیعت. مهمترین دستاوردهای تحقیق این است که اولا تناقضهایی که اشتراوس در ماهیت بشر و رفتارهایش میبیند درست به نظر میآیند و دوم اینکه این تناقضها همانطور که داگلاس میگوید در قالب مناسک بادجن و شیوههای برخورد آن از طریق مناسک حل میشوند و بشر قادر میشود آیینی زندگی کند تا از شر تناقضهایش رهایی یابد.
خلاصه ماشینی:
در این مقاله نویسندگان تلاش کرده اند تا با تحلیل ارتباطی متن این فیلم ، به این پرسش ها پاسخ دهند که : کدامیک از ابعاد این مراسم در این فیلم بازنمایی شده اند؟ آیا فیلم باد جن توانسته کارکردهای اجتماعی این مراسم را مستند کند؟ و مهم تر اینکه آیا این مراسم معنایی ملموس به زندگی افراد میبخشد؟ برای این منظور از سنتز نظری دو وجهی «نظریه تقابل های دوتایی» لوی اشتراوس و «نقش آیین ها در رفع تناقضات بشری» مری داگلاس ، کمک گرفته شد.
ناصر تقوایی از آنجا که متولد آبادان است و از جنوب و مراسم و آیین های این منطقه شناخت دارد، در ابتدای سال ١٣٤٥ به منظور پژوهشی در مورد «مراسم زار» برای مؤسسه تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران به همراه غلامحسین ساعدی به بندر لنگه سفر میکنند.
نظریه های کارآمد برای ساختن چارچوب مفهومی برای پرداختن به این مساله از یک سنتز نظری دو وجهی استفاده خواهیم کرد: ابتدا نظریه دوتاییشدن نشانه ها در عرصه قصد کنش ها و شکل گیری تناقض ها و حل آنها از طریق اسطوره ها است که از لوی اشتراوس الهام گرفته ایم و دوم نظریه مری داگلاس مبنی بر اینکه تناقضات موردنظر اشتراوس میتواند در شکل گیری مناسک حل شوند.
1 Binary oppositions 2 Mary Douglas 3 Ritual 4 Douglas 5 Keck به همین دلیل ، در اینجا لازم است تاکید شود که از سنتز نظری بالا برای تحلیل ابعاد و کارکردهای اجتماعی بازنمایی شده ی مراسم زار و اهل هوا در فیلم «باد جن » و نیز در انتخاب مفاهیم یا کدهای برساخته (کدهایی که از ادبیات تخصصی گرفته میشوند)، کمک گرفته شده است .