چکیده:
در دستورهای سنتی زبان فارسی در کنار مصدر، دو مقولة اسم مصدر و حاصل مصدر نیز مطرح شدهاند. اختلاف نظرهای زیادی در مورد تعلق مصدر به فعل یا اسم در میان دستورنویسان و زبانشناسان وجود دارد. در مورد اسم مصدر و حاصل مصدر نیز دیدگاههای متفاوتی به چشم میخورد. در این مقاله این مقولهها بر اساس سرنمون ردهشناختی مورد مطالعه قرار خواهد گرفت. بر اساس رویکرد کرافت (2003) طبقة معنایی واژگان به تنهایی قادر به تعیین مقولة واژگانی کلمات به صورت بینزبانی نیست و علاوه بر آن نقش کنش گزارهای نیز باید در نظر گرفته شود. در این تحقیق نشان داده میشود که مصدر از نظر داشتن کنش گزارهای ارجاع مانند اسم است، اما از نظر طبقة معنایی به فعل شباهت دارد. اسم مصدر نیز از این نظر مانند مصدر است، اما ویژگیهای اسمی بیشتری دارد. آنچه به عنوان حاصل مصدر در دستور سنتی مطرح است هیچ ارتباطی با طبقة معنایی مصدر و اسم مصدر یعنی کنش ندارد. نتیجة این پژوهش این است که در کنار سه مقولة واژگانی اسم، فعل و صفت مقولههای دیگری وجود دارد که از نظر طبقة معنایی و کنش گزارهای ترکیبی از ویژگیهای مربوط به این سه مقوله تلقی میشوند. این مقاله نشان میدهد که رویکرد سرنمون ردهشناختی کرافت یک فضای مفهومی جهانی را به دست میدهد که بر همة زبانها قابل اعمال است. با این وجود ترکیبهای غیر سرنمون طبقة معنایی و کنش گزارهای گاهی بیش از یک مقوله را در زبانهای خاص در خود جای میدهند. نقشة معنایی مورد نظر کرافت قادر به تمایز مصدر و اسم مصدر در زبان فارسی نیست، زیرا این دو مقوله دارای مولفههای مشترکی هستند. در چنین مواردی با استفاده از معیارهای صوری و نقشی میتوان این مقولهها را متمایز نمود. این تحقیق نشان میدهد که بزرگترین ضعف سرنمون ردهشناختی کرافت این است که فضای مفهومی مقولههای واژگانی را به دو بخش یعنی نقاط بینشان و نقاط حاشیهای تقسیم میکند و قادر نیست معیاری را برای درجه بندی میزان بینشان بودن یا حاشیهای بودن به دست دهد.
Traditional Grammarians have recognized three categories in Persian including infinitive, verbal noun and Hâsele Masdar (HM). There have been much debates on the nature of these categories especially concerning their inclusion in the category of verbs or nouns. In this paper these categories are studied within the framework of the typological prototype. According to Croft (2003) the semantic class of words alone cannot distinguish parts of speech cross-linguistically. Instead, another criterion named propositional act function is required. The semantic class includes objects, properties and actions. The propositional act functions are reference, predication and modification. It will be demonstrated that the category of infinitive and verbal noun are both a combination of action and reference. HM is not a subclass of infinitive at all, because it lacks the semantic feature of action. What has been called HM in traditional grammar is indeed the result of a derivational process with the aid of the suffix âi creating nouns from adjective and adjectves from nouns. The typological prototype approach provides a universal conceptual space for parts of speech that works cross-linguistically. However, the non- prototypical combinations of semantic class and propositional act functions often embrace more than one member in individual languages. In such cases we can distinguish different categories using formal and functional criteria.
خلاصه ماشینی:
"نتیجـۀ ایـن پژوهش این است که در کنار سه مقولۀ واژگانی اسم ، فعل و صفت مقوله های دیگـری وجـود دارد کـه از نظـر طبقـۀ معنـایی و کـنش گزاره ای ترکیبی از ویژگیهای مربوط به این سه مقوله تلقی میشوند.
در بخـش (٤) نشـان داده خواهـد شـد کـه ایـن نـوع اسـم مصـدر دارای دو مشخصه ارجاع و کنش هستند و از این نظر دیدگاه خویینی در اسم مصدر دانستن آنها درست است .
اورا و گست (٢٠١١) مهمترین فرضیات نظریۀ سرنمون را به صورت زیر خلاصه نموده اند: الف ) برخلاف مدل سنتی مقوله بنـدی در نظریـه سـرنمون فقـط شـرایط لازم و کـافی مـد نظـر قـرار نمـیگیـرد، بلکـه ویژگیهایی که لازم نیستند، اما معمول هستند مانند توانایی پرواز در مقولۀ پرنده ، نیز در نظر گرفته میشوند.
در خانه های دیگر این جدول اسامی سنتی ساخت های دستوری غیر سرنمون مانند صـفت مشـتق ، اسـم مشـتق از صفت ، مصدر، اسم مصدر، اسم مفعول و غیره که هر کدام ترکیبی از طبقـۀ معنـایی و کـنش گـزاره ای هسـتند نشـان داده شده است .
با این وجود به نظـر مـیرسـد اغلـب کتاب های دستور نظر معین (١٣٦٩) را در مورد تمایز اسم مصدر و حاصـل مصـدر پذیرفتـه انـد و عمومـا کلمـاتی را اسـم مصدر میدانند که از بن فعل گرفته شده باشد.
آنچه که در دستور سنتی تحت عنوان حاصل مصدر معرفی شـده است از نظر مشخصه های طبقۀ معنایی و کنش گزاره ای به دو مقولۀ مختلف تعلق دارد."