چکیده:
کرانه ها و نواحی پس کرانه ای شمالی خلیج فارس و دریای عمان در دوره قاجاریه ، از مناطق برجسـته بازرگـانی دریـایی بـه شـمار مـیرفـت . بخـش عمده ای از ثروت خالص و ناخالص و سرمایه در گردش ایران و کالاها و نیازمندیهـای خـرد و کـلان کشـور از تکاپوهـای تجـار و شـرکت هـای داخلی و بین المللی در این سرحدات حاصل میشد. پرسش نگارنـده ایـن است که چرا با وجود قابلیت های بالفعل و بالقوة جزایر و بنـادر جنـوب و جنوب شرقی ایـران و حجـم شـگفت آور ثـروت تولیدشـده ، ایـن منـاطق همچنان در محرومیت بـه سـر مـیبـرده اسـت . در فرجـام نگارنـده نتیجـه میگیرد که با وجود پیشرفت کمی و کیفی در میزان صـادرات و واردات انواع کالا و رونق بازرگانی دریایی، مجموعه عوامل منفی چند لایـه مـانع بهبود سطح معیشت و زندگی مردم بومی منطقه شده است . در حقیقت در تناقض با باور عمومی، نوعی پارادوکس و تضاد مابین شـکوفایی تجـاری خلیج فارس و دریـای عمـان از یـک سـو و تشـدید فقـر و تنـزل کیفیـت زندگی ساکنان آن به خوبی قابل مشاهده میباشد. پیرو این فرایند، رشـد و بالندگی داخلی و رفاه اجتماعی متناسب با جایگاه این منـاطق ارزشـمند اقتصادی و سیاسی در فعل و انفعالات جدید ایران و فرامنطقـه ای، حاصـل نگردید.
خلاصه ماشینی:
"نگارنده با تکیه بـر منـابع اصـلی بـه ویـژه مشـاهدات عینـی سـیاحان اروپایی ، گزارش های اقتصادی مأموران خارجی و کنسول گری های اروپایی مسـتقر در ایـن مناطق و مأموران رسمی اعزامی دولت قاجاریه ، سعی نموده است به سؤال ذیل پاسخ دهد: ـ علل و زمینه های توسعه نیافتگی اقتصادی و تداوم محرومیت در کرانه های جنوبی ایران در دوره قاجار کدام بود و این عوامل چگونه تأثیرات سوء خود را نشان می دادند؟ اهمیت اقتصادی و میزان ثروت جزایر و بنادر ایران در کرانه های خلیج فـارس و دریـای عمان بر هیچ کس پوشیده نیست و حتـی نیـاز بـه بحـث و نوشـتار جدیـد نیـز نـدارد.
سـتوان پوتسـینگر، انگلیسـی مـأمور حکومت هندوستان ، که با هدف تهیه گزارشی از اوضاع دو ایالت بلوچستان و سند -کـه بـا عنوان سفری به بلوچستان و سند منتشر گردید- در سال ١٨١٠م در کرمان حضور داشت بـا اشاره به اجاره سرزمین های کرانه ای ایران و اسـتیلای تضـعیف کننـده امامـان عمـان بـر ایـن حدود، مـی نویسـد: «بنـدرعباس هنـوز مـال التجـاره هـای خـود را از طریـق مسـقط بـه بنـادر هندوستان و دریای سرخ و سواحل شرقی آفریقا صادر می نماید.
بر این اسـاس سـوء سیاسـت هـای مقامـات دولتی قاجار از عوامل مؤثر در توسعه نیافتگی سـرحدات جنـوبی ایـران قلمـداد مـی گردیـد (گوبینو، ١٣٦٧: ١٤١) مهاجرت نیروی انسـانی کارآمـد و سـرمایه بـه منـاطق جنـوبی خلـیج فارس ، از پیامدهای کوتاه مدت سیاست های ظالمانۀ مقامات محلی در حاشیۀ شـمالی خلـیج فارس و دریای عمان بود (سدیدالسلطنه بندرعباسی ، ١٣٠٨: ٢٦، ٣٠٠)."