چکیده:
یکی از پایههای مهم شکلگیری و تداوم نظامهای سیاسی ایران در دورههای تاریخی، وجود یک نیروی نظامی عملکننده بود که هر در براندازی مدعیان قدرت، تسخیر قلمرو و تثبیت قدرت، و سرکوبی شورشها و ناامنیهای داخلی موثر باشد و هم در درگیریهای برونمرزی با قدرتهای همجوار و یا دفاع در برابر تهاجم دشمنان نقش داشته باشد.کارایی و کارآمدی نیروی نظامی با چگونگی سازمان و تشکیلات آن، کمیت نیروها، کیفیت سلاح و تجهیزات و نحوه مدیریت آن ارتباطی قوی داشت و کفایت و تدبیر پادشاه و صاحبمنصبان ارشد نظامی در ظهور و بروز این کارآمدی و دستیابی به موفقیتهای مطلوب موثر بود.برخورداری از توان نظامی مطلوب و نظام اداری(دیوانسالاری) کارآمد به توانمندسازی، عظمتبخشی و تداومافزایی نظام سیاسی کمک میکرد و ثبات حکومت را تقویت میبخشید؛ چنان که نقیض آن میتوانست به ضعف و بیثباتی آن حکومت منجر شود.بر این مبنا، مقاله حاضر به منظور ارائه تصویری از سازمان سپاه در عصر شاه صفی در سده یازدهم هجری قمری(1038- 1052 ق) مناصب نظامی این دوره را شرح داده و با استخراج اسامی صاحبمنصبان نظامی در قسمتهای مختلف ارتش، گوشههایی از زندگی و خدمات آنان را بر اساس گزارشهای مورخان اصلی توصیف کرده است.این پژوهش از نوع پژوهش تاریخی است و به شیوه کتابخانهای با استناد به منابع تاریخی و روش تحلیلی- توصیفی سامانیافته است.
خلاصه ماشینی:
پس از مرگ چراغ خان ، شاه صفی منصـب او را در هفـتم مـاه صـفر ١٠٤١ق بـه امیرخـان پسـر رستم سلطان سوکلن ذوالقدر که مهردار بود واگذار کرد و منصب مهرداری را به عبدالله بیک پسـر دیگر رستم سلطان داد (حسینی استرآبادی، ١٣٦٦: ٢٤٥؛ ترکمان و محمدیوسـف ، ١٣١٧: ٩٩؛ والـه اصفهانی، ١٣٨٠: ١١٨).
جانیبیـک کـه در دورة شـاه عباس نیز از شخصیت های خدمت گزار بود، در سال ١٠٣٨ق توسط شاه صـفی بـه منصـب یسـاولی صحبت برگزیده شد (ترکمان و محمدیوسف ، ١٣١٧: ٤٢؛ وحید قزوینی، ١٣٨٣: ٢٥٦ و ٣٠٩) و در سلک امیران «مقرب الحضرت » درآمد.
سپس به مرتبۀ خـانی ممتـاز شـد و ایالـت الکای ری به او تفویض شد و در سال ١٠٤٥ق بـا جمعـی از یوزباشـیان معتبـر از طـرف شـاه صـفی مأموریت یافت تا از صفدرخان ایلچی پادشاه هند کـه بـه ایـران آمـده بـود، اسـتقبال کنـد و آداب ضیافت و مهمانداری را نسبت به او در ایام توقفش در کشور ترتیـب دهـد (اصـفهانی، ١٣٦٨: ٢٤٢؛ حسینی سوانح نگار، ١٣٨٨: ١٢٩؛ واله اصفهانی، ١٣٨٠: ٣٢٨ و ٢٤٤).
(48-47 :1329 از دیگر تفنگچیآقاسیان دورة شاه صفی، میرفتاح مین باشی اصفهانی است کـه پـدرانش نیـز در خدمت دولت صفوی بوده و خود نیز مین باشـی تفنگچیـان اصـفهان در دورة شـاه عبـاس اول بـوده اسـت (حسـینی اسـترآبادی، ١٣٦٦: ١٥٦، ٢٠٩، ٢٢٦ و ٢٣٠؛ اصـفهانی، ١٣٦٨: ٣٤؛ وحیـد قزوینـی، ١٣٢٩: ٥٦).