چکیده:
شناخت محیط در بررسی استقرارهای انسانی و ایجاد تغییرات در زیست بوم یکی از مباحث مهم در شاخه ای از علم باستان شناسی چشم انداز می باشد. مطالعه ی قرارگیری مکان باستانی در بستر طبیعی منجر به درک واقعی مجموعه پتانسیل های محیطی و فرهنگی، سیستم معیشتی و اقتصادی ساکنان را در بر دارد؛ براین اساس با توجه به محدودیت ها و پتانسیل ها گونه ی خاصی از آرایش فضایی محوطه ها را درپی خواهد داشت. دشت چمچمال از وسیع ترین دشت های میان کوهی منطقه ی زاگرس می باشد که در آن دو رودخانه ی گاماسیاب و دینور جریان دارد. جاده ی بزرگ خراسان در طول مسیر شرقی-غربی دشت و به موازات رودخانه ی گاماسیاب در این دشت تداوم می یابد. متوسط ارتفاع دشت چمچمال از سطح دریا بین 1300 تا 1400متر و وسعت حوضه ی آبریز آن تا دهانه ی ورودی دینور 460 کیلومترمربع است. در این پژوهش به تحلیل الگوی استقرار دوره های مفرغ و آهن دشت چمچمال، پتانسیل های زیست محیطی، نحوه ی پراکنش استقرار ها پرداخته می شود که در نتیجه مشخص شد، دوره های مفرغ و آهن در دشت چمچمال بر پایه ی دو شیوه ی معیشت کشاورزی و دامداری بوده است. مشخصه ی اصلی دوره ی مفرغ این دشت، عمدتا واقع شدن در مرکز دشت و نزدیک به منابع آب دائمی و معبر اصلی است. این الگو در بطن خود وابستگی تجاری و کشاورزی را نشان می دهد. در دوره ی آهن اغلب نوعی جابه جایی استقرارها از مرکز دشت به دامنه ی کوهستانی (شمال دشت) را نشان می دهد که به پیروی از یک الگوی خطی در امتداد دره های کوهستانی واقع شده اند، در نتیجه محوطه ها از مرکز دشت به حاشیه رانده می شوند؛ این امر بیانگر تغییر غلبه و برتری اتکا معیشتی از کشاورزی به دامداری قلمداد می شود، در نتیجه محوطه های حاشیه جنوبی از نظر معیشتی وابستگی بیشتر به دامداری دارند و شعاع حوزه ی گیرش محوطه ها وسیع تر می شود.
خلاصه ماشینی:
"دوره ی آهــن (گودیــن ،،):بــاتوجــه بــه ایــن نکتــه کــه ســفال هایمربــوط بــه عصـرآهـن محوطه هـایدشـت چمچمـال ازنـوع گودیـن IIیافـت شـد،لـذاگاهنـگاری عصرآهــن دشــت چمچمــال بــرمبنــایســفال هایگودیــن IIانجــام شــده اســت .
درمطالعــه یدشــت چمچمــال وابســتگیاســتقرارهابــه منبــع آب وقرارگیــریدرحریــم رودخانـه ١,٥کیلومتـردرنظـرگرفتـه شـده اسـت ؛درمجمـوع اسـتقرارهایدشـت چمچمـال بیتوجـه بـه دوره هـایمفـرغ وآهـن آن ٦٠% (٢١اسـتقرار)درحریـم رودخانـه و٤٠%(١٤ اســتقرار)خــارج ازحریــم (چشــمه هاوســراب ها)قــراردارد.
نـوع آرایــش محوطه هــایدشــت چمچمــال نشــان میدهــدکــه درقســمت شــرق بــه غــرب دشـت ،بزرگـراه کربـلااسـت کـه ایـن راه اصلـیبه مـوازات رودخانـه یگاماسـیاب درطـول دشـت تـداوم داشـته اسـت وراه اصلـیدیگـرکـه قسـمت شـمال وجنـوب دشـت رامتصـل میکنـد،مسـتلزم گذشـتن ازتنـگ حسـین آباداسـت ونهایتـاازطریـق راه فرعـی(یـک راه کـه بـرمبنـایمیـزان کوتاه تریـن راه بـرایایـن دسـته ازمجموعـه زیستگاه هاسـت )اکثـر محوطه هـایکوهسـتانیوکوهپایـه ایدشـت چمچمـال رابـه هـم پیونـدداده اسـت .
مطالعه ی پراکندگی استقرارهای دشت چمچمال پراکندگـی اسـتقرارهای دوره ی مفـرغ :ازمجمـوع ٣٥اسـتقرارهایدشـت چمچمال ، ٢٢اسـتقرارمربـوط بـه دوره یمفـرغ اسـت کـه درمطالعـه یاسـتقراردردشـت یـادامنـه ی محوطه هــایمفــرغ ،١٣اســتقراردرمرکــزدشــت و٧اســتقراردردره هــاوکوهپایه هــا (حاشــیه یجنوبــیدشــت )و٢اســتقراردردامنــه یکوهســتان (حاشــیه یشــمالیدشــت ) قـراردارنـد.
دردوره یآهــن نســبت بــه دوره یمفــرغ ،تمایــل بیشــتریدرمناطــق حاشــیه ایوکمربنــدکوهپایــه ایدیــده میشــودومیتوانــدناشــیازافزایــش جمعیــت ، معیشـت دامـداریویـاگسـترش ایـن نحـوه یمعیشـت (دامـداری)باشـدکـه بـه پیـرویاز یــک الگــویخطــیدرامتــداددره هــایکوهســتانیواقــع شــده اندوبــاتوجــه بــه این کــه زندگــیازمرکــزدشــت بــه حاشــیه یرانــده میشــود،ایــن امــربیانگــرتغییــرشــیوه ی معیشــت ازکشــاورزیبــه دامــداریمیباشــد؛درنتیجــه ،محوطه هــایحاشــیه یجنوبــی ازنظـرمعیشـتیوابسـتگیبیشـتربـه دامـداریدارنـدوشـعاع محوطه هـاوسـیع تراسـت ومیانگیــن وســعت حــوزه یگیــرش هــرکــدام ازمحوطه هــانســبت بــه محوطه هــای مرکـزدشـت ودامنـه یکوهسـتانی(شـمال دشـت )بیشـتراسـت ."