چکیده:
تاریخ ایران در سراسر دوران اسلامی تا قبل از روی کار آمدن صفویه به جز برهه ای کوتاه در زمان آل بویه به هیچگاه شاهد حاکمیت دولتی شیعی مذهب نبوده است. در حقیقت می توان گفت پس از قرن 9 قرن از زمان ورود اسلام به ایران و باروی کار امدن صفویان می توانیم شاهد احیای هویت ملی و همچنین حاکمیت مذهب تشیع در ایران باشیم. این رابطه بین شیعه و فرهنگ ایرانی بسیار قوی بود. در دوران صفوی «مذهب» نقش مهمی در روند مطالعه فرهنگ و هنر داشت طبعا از این رهگذر مقوله هنر نیز از تغییر ایدئولوژی و تحولات اجتماعی که در عصر صفوی رخ داده بود بی بهره نماند. در این میان هنرمندان ایرانی هم سعی کردند که اندیشه و تفکر و عناصر شیعی و ارادت به خاندان پیامبر (ص) و ائمه اطهار و مخصوصا شخص علی بن ابطالب (ع) را در موضوعاتی همچون حادثه کربلا؛ معراج پیامبر و... که در حوزه تفکر شیعی بود را در هنر و آثار هنری خود منعکس کنند. نکته قابل توجه این است؛ که در زمان حاکمیت صفویان ارتباط بین هنر و دین به خوبی پایه گذاری شده بود. در این دوران متون خطی مصور؛ بناهای معماری و مصنوعات هنری همگی بازگو کننده عناصر شیعی بودند که از ویژگی های این عصر به شمار می رود.
این مقاله بر آن است که تا مذهب و عناصر مذهبی غالب در دوران صفوی را با رویکرد به هنر قالی بافی؛ نقاشی ایرانی (نگارگری)؛ که در هنر این دوران منعکس شده است را با نگاهی تاریخی بازگو نماید.
خلاصه ماشینی:
"محمد افروغ (کارشناس ارشد پژوهش هنر- پردیس هنرهای زیبا- دانشگاه تهران) رضا صفری (دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ اسلام دانشگاه تهران) مفاهیم مذهبی در هنر عصر صفوی با نگاهی تاریخی (قالی بافی و نگارگری) چکیده تاریخ ایران در سراسر دوران اسلامی تـا قبـل از روی کـار آمـدن صـفویه بـه جـز برهـه ای کوتـاه در زمان آل بویه هیچگاه شـاهد حاکمیـت دولتـی شـیعی مـذهب نبـوده اسـت .
در ایــن دوران متــون خطــی مــصور؛ بناهــای معمــاری و مــصنوعات هنــری همگــی بــازگو کننــده عناصــر شــیعی بودنــد کــه از ویژگی های این عصر به شمار مـی رود»٢ همـانطـور کـه گفتـه شـد در ایـن مقالـه قـصد بـر آن اسـت تـا عنـصر مـذهب را در هنـر عـصر صـفوی بـازبینی کنـیم البتـه از نگـاه و زاویـه «تاریخی » و «سیر تاریخی » این هنرها.
همچنـین در ایـن دوره بــا اهــداء قــالی هــای نفــیس ایرانــی بــه ســلاطین همــسایه توســط شــاه طهماســب 1 موجبات معرفی قالی ایران به دیگر کشور ها را فراهم گردید» اما زیباترین و بهترین و در حقیقـت برجـسته تـرین قـالی هـای ایـران؛ ایـن هنـر ملـی از دوران صفوی به جـای مانـده اسـت .
از آنچه در این کنکاش آورده شـد مـی تـوان ایـن چنـین نتیجـه گرفـت کـه همـانطـور که گفتـه شـد در زمـان دودمـان صـفوی بـه لحـاظ ایـدئولوژی و فرهنـگ حـاکم بـر جامعـه آن زمــان طبعــا هنــر آن دوره نیــز از ایــن تفکــر و اندیــشه حــاکم اســتثنا نیــست و بازتــاب فرآوانــی را از نمــود مــذهب تــشیع بــه عنــوان مــذهب رســمی و عناصــر مــذهبی دیگــر همچون احادیث و روایـات و کلمـات قـصار از قـرآن؛ پیـامبر و ائمـه اطهـار- بـه خـصوص شخص حضرت امیر (ع ) را شاهد و گواهیم ."