چکیده:
تاریخ بیهق نوشته ابوالحسن علی بن زید بیهقی، از مهمترین تواریخ محلی فارسی است که در نیمه دوم سده ششم نوشته شد. چاپ انتقادی این اثر نخستین بار در 1317ش، به کوشش احمد بهمنیار و بار دیگر در 1347ش به سعی کلیمالله حسینی منتشر گردید. به رغم مقدمه و تعلیقات ارزشمند مصححان، همچنان کاستیها و ابهاماتی در هر دو چاپ وجود دارد که بعضاً از چشم پژوهشگران تاریخ و تاریخنگاری در ایران نیز پوشیده مانده است. مقاله پیش، رو کاستیهای موجود را نشان داده و در رفع آن خواهد کوشید؛ همچنین میکوشد ابهامات موجود در تاریخ بیهق را بر طرف سازد. عدم اهتمام مؤلف به ارائه ویرایشی نهایی از کتاب، مسبب اصلی برخی از کاستیها و خطاهای راه یافته در کتاب است.
خلاصه ماشینی:
اگرچه علی بن زید بیهقی (١٣١٧، ٣٣؛ همو، ١٣٤٧، ٥ ـ٥٤) به بیان اقوال مختلف درباره اشتقاق واژه بیهق و حدود جغرافیایی این ناحیه پرداخته است ، اما عدم اشاره به مفاهیم چند گانه ای که این واژه در تألیف او و دیگر منابع تاریخی قرون میانه دارد، موجب مبهم ماندن مفهوم و مصداق واژه «بیهق » در اثر وی شده است .
٣. بیهقی (١٣١٧، ٢١؛ همو، ١٣٤٧، ٣٤ـ٣٣) از تألیف ناتمام علی بن ابیصالح خواری موسوم به تاریخ بیهق به زبان تازی، یاد کرده و آن را از منابع اصلی خود دانسته است .
از منقولات علی بن زید بیهقی در لباب الانساب و تاریخ بیهق ، چنین بر میآید که خواری حداقل در سال ٥٣٣ق زنده بوده است و در اثر خود تنها به ذکر احوال حاکمان ، ادیبان و علویان بیهق پرداخته بوده است (نکـ .
به رغم شهرت این شخص در منابع دوره سامانی، علی بن زید بیهقی، به بیان یک جمله درباره وی اکتفا کرده و نام او را نیز در بخشی از کتاب (همان ، ١٣١٧، ٦٦ـ٢٦٤) که به ذکر اشخاص بیهقی صاحب «مناصب ایالت و وزارت و نیابت وزارت » اختصاص یافته ، نیاورده است (همان ، ١٣١٧، ٢٠٧، ٤٦٠).
بیهقی (١٣١٧، ٢٢٣؛ همو، ١٣٤٧، ٣٨٨) در ضمن ذکر نام ابوسعید عبدلله بن احمد ـ عامل بیهق و مقتول در سال ٥٤٢ق ـ وعده داده که احوال وی را مفصل خواهد نوشت ، لیکن خبری از شرح حال او در هیچ جای کتاب نیست .