چکیده:
توجّه به جایگزینی کاربریها با نگاهـی دفاعی و امنیتی، تأکید بر اصول پدافند غیر عامـل و استفاده از دیدگاههای پیشینیان و همچنین تجارب کشورهای سرآمد در پدافند غیرعامل به ویژه در حوزۀ برنامهریزی شهری، میتواند در پیشرفت و توسعۀ برنامهریزی شهری دفاعی و رسیدن به امنیت و توسعۀ پایدار شهری، مؤثر و دخیل باشد. با توجّه به پیشرفتی که در حوزۀ مهندسی رزمی در کشورهای پیشرفته از لحاظ نظامی به وجود آمده است، باید نسبت به ایمنسازی شهرها اقدام نمود تا شهرها بتوانند در زمان جنگ، کمترین خسارات جانی و مالی را متحمل شوند. این مقاله سعی دارد که اصول پدافند غیرعامل را در برنامهریزی شهری با تأکید بر کاربریهای تأسیساتی و حیاتی به عنوان کاربریهای تهدیدپذیر به کار گیرد و فضاهای شهری را با ارائۀ نقش تدافعی به آنها ایمن نماید. همچنین چگونگی حفاظت و دفاع از انسانها و مکانهای زندگی آنها را با اعمال ضوابط و ملاحظات پدافند غیرعامل در حال و آینده میسر سازد. به علاوه، بسترهایی را برای امنیّت و پایداری هرچه بهتر شهر با کمترین خسارات ممکن در زمان تهاجم خارجی و حتّی عملیات تروریستی فراهم نماید. در این مقاله بررسی و تحلیلهای لازم با استفاده از نرم افزار GIS در مورد چگونگی پراکنش و نحوۀ استقرارکاربریهای استراتژیک در سطح کلانشهر تبریز به عنوان یک شهر تاریخی- فرهنگی و قطب اقتصادی- ارتباطی شمال غرب کشور انجام گرفته است و در نهایت مناطق و محدودههای مرکزی شهر و حواشی جنوب غربی و شمال غربی شهر- با توجّه به تجمیع کاربریهای خطرزا و تهدیدپذیر- نامناسب و بحرانی تشخیص داده شدند.
The alteration of land uses based on defense and security issues، concentrating on the principles of passive defense، and getting benefited from the experiences of the pioneering countries in this regards could be very influential in sustainable and secure urban planning and development. Due to the military achievements in the developed countries، we must take steps to secure our cities so that they suffer least life and financial casualties and costs during wartime. This article tries to apply the principles of passive defense in urban planning especially in sensitive and installation land uses as the threatened land uses and in defending human beings and preserving their settlements and ،consequently providing the cities with a safer space. In this study we have made use of GIS to determine the diffusion and position of strategic land uses in this old historic city located in the North West of the country. As the outcome of this research، central parts and the south and northwestern areas were identified as the most risky and unreliable places in terms of passive defense related issues.
خلاصه ماشینی:
"از نظر کاربری اشتعالی، این مناطق به شکل محدودههایی امن محسوب مـیشـوند؛ تنها کاربرهای تهدیدکننده در این مناطق همان کاربریهای صنعتی و فرودگاهی میباشند؛ به دلیـل فضـاهای باز بیشتر و پراکنش مطلوب، کاربری مسکونی در این محدودهها مکانی بهینه هستند و تنها خود کـاربریهـای صنعتی و فرودگاهی در زمان بحران جنگ ، مورد تهدید قرار میگیرند و آسیب انسانی کمتری، حداقل تا زمـان حمله به این مراکز خواهیم داشت ؛ اما در نقشه کاربریهای حیاتی به عنوان عناصر سـازنده و متحـرک شـهر و ساکنان آن با تجمیع بیش از حد این گونه کاربریها در مناطق کم جمعیت (٢و١و٨) و کمبود یـا عـدم وجـود اینگونه کاربریها در مناطق (٩و٧و٤و٣و٥) مواجه هستیم ؛ این در حالی است که مناطق با جمعیت متـراکم (٥ و٦ و تا حدودی ٤) دارای کم ترین تعداد اینگونه واحدها و مراکـز انتقـال شـریان حیـاتی هسـتیم کـه بایـد در برنامه های آتـی بـا نگـرش و رویکـردی منطقـی نسـبت بـه ملاحظـات پدافنـد غیـر عامـل ، در ایـن منـاطق ، برنامه ریزیهای کاربردی و اساسی صورت پذیرد.
عـدم توجـه بـه ایـن موضوع حتی در زمان غیر از بحران، قابل توجیه نبوده و در زمان بحران، میتواند عملیات زندهیابی و مردهیابی و خدماترسانی مطلوب را به مصدومان با مشکل مواجه نموده و توجیه پذیر نخواهد بود؛ لذا ضروری اسـت کـه در برنامه ریزیهای آتی، رعایت و ملاحظات پدافندی با توجه به پتانسیل های بحـرانخیـزی و از همـه مهـم تـر رعایت اصل پراکنش با خدمات دهی بهینه و همه جانبه نگر در دستور کار قرار گیرد؛ تا در زمان بحران، بتـوان کم ترین خسارات را متحمل و از آسیب پذیری نقاط پرخطر با اجـرای برنامـه هـا و رعایـت ضـوابط و ملاحظـات پدافند غیر عامل در برنامه ریزکاربری اراضی شهری در سطح بالایی کاسته شود."