چکیده:
بیشترین میزان فرسایش و تولید رسوب حوزهی آبخیز تلخهرود مربوط به سازندهای مارنی آن است. در پژوهش پیش رو تأثیر ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی نمونههای مارن در پیدایش فرسایش شیاری، خندقی، تودهای و هزاردرهای مورد بررسی قرار گرفته است. بدین منظور در واحدهای یکسان مارنی (از لحاظ ویژگیهای درصد شیب، جهت شیب، ارتفاع و میزان پوشش گیاهی) از مارنهای با اشکال مختلف فرسایش نمونهگیری شد و ویژگیهای pH، هدایت الکتریکی، کربن آلی، سدیم، پتاسیم، کلر، کلسیم همراه با منیزیم، ظرفیت تبادل کاتیونی، نسبت سدیم قابل جذب (SAR)، گچ، آهک، درصد شن، سیلت و رس، نفوذپذیری و پایداری خاکدانههای آنها تعیین شد. سپس دادههای بهدستآمده مورد تجزیه و تحلیل واریانس و مقایسهی میانگینها قرارگرفتند. نتایج این مطالعه نشان داد که از بین ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی اندازهگیریشده، pH، درصد گچ و درصد شن نمونهها، اختلاف معنادار در بین اشکال مختلف فرسایش داشتند. بیشترین میزان pH در فرسایش تودهای و برای درصد شن و گچ در فرسایش خندقی مشاهده شد. کمترین مقادیر این سه ویژگی نیز در فرسایش بدلند وجود داشته است.
The soil erosion and sediment yield are mainly due to marl formations in the Talkherood watershed. This study was conducted to evaluate relationship between physicochemical properties of Talkhe_rood watershed marl samples and rill, gully, mass and badland erosion types. For this purpose, marl samples were taken from marl sediment of homogenous work units. Twenty four samples were selected, and some of main physicochemical properties of these marls were determined in lab. These properties were: pH, EC, CEC, Lime, gypsum and OC contents, SAR, Na, K, Cl and Ca + Mg and clay, silt and sand percentages. These data were interpreted by ANOVA and mean comparisons analyze (SPSS software Ver. 11.5) methods. Results showed that pH, gypsum content and sand percentage had statistically significant differences between four erosion types. Mean comparison showed that significant difference of pH, was between mass and badland erosions, sand between badland and gully ones, and gypsum, rill and gully, also badland and gully ones.
خلاصه ماشینی:
"بدین منظور در واحدهای یکسان مارنی (از لحاظ ویژگیهای درصد شیب ، جهت شیب ، ارتفاع و میزان پوشش گیاهی) از مارنهای با اشکال مختلف فرسایش نمونه گیری شـد و ویژگـیهـای pH، هـدایت الکتریکی، کربن آلی، سدیم ، پتاسیم ، کلر، کلسیم همراه با منیزیم ، ظرفیت تبـادل کـاتیونی، نسبت سدیم قابل جذب (SAR)، گچ ، آهک ، درصد شن ، سیلت و رس، نفوذپذیری و پایـداری خاکدانه های آنها تعیین شد.
میانگین ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی مارنها در اشکال گوناگون فرسایش خصوصیت نوع فرسایش هزاردرهای تودهای خندقی شیاری ظرفیت تبادل کاتیونی (میلیمول بار بر ١٠٠ گرم) 15/60 14/40 12/61 17/43 کربن آلی (درصد) 0/38 0/46 0/24 0/27 هدایت الکتریکی (دسی زیمنس بر متر) 3/94 10/01 12/24 8/55 اسیدیته 7/69 8/24 8/05 7/96 کلسیم + منیزیم (میلیمول بار بر کیلوگرم) 38/0 34/5 16/55 25/5 کلر (میلیمول بار بر کیلوگرم) 11/0 61/38 70/71 36/18 پتاسیم (میلیمول بار بر کیلوگرم) 1/03 2/25 1/90 0/80 سدیم (میلیمول بار بر کیلوگرم) 3/77 79/72 77/18 46/68 پایداری خاکدانه ها (درصد) 17/62 25/60 67/60 60/07 نفوذپذیری (سانتیمتر بر ساعت ) 0/13 0/42 0/72 0/25 شن (درصد) 11/00 18/5 32/6 14/43 سیلت (درصد) 50/33 34/5 36/60 43/48 رس (درصد) 38/67 39/5 31/00 57/34 نسبت جذب سدیم 2/67 22/66 38/60 15/03 کربنات کلسیم معادل (درصد) 23/00 27/25 18/55 23/21 سولفات کلسیم (درصد) 1/09 7/99 18/3 3/78 همانگونه که در جدول نتایج آمار توصیفی دادههای به دست آمدهی طـرح (جـدول ٣) مشـخص اسـت ، پراکندگی دادهها، به ویژه در مورد سدیم اشکال مختلف فرسایشی زیـاد اسـت .
گرچه نتایج برخی پژوهشگران، مانند پژوهش اسماعیل نژاد (١٣٨٥)، قـدیمی عـروس محلـه و همکـاران (١٣٧٩) و نفوتی و همکاران (١٣٨٧) نشان داده است که نسبت جذب سدیم ، به عنوان یکی از عوامل اصلی، در پیدایش و گسترش انواع مختلف فرسایش نقش دارد؛ ولی در این مطالعه اختلاف معناداری بین اشکال مختلف فرسایش از لحاظ SAR مشـاهده نشـد."