چکیده:
دانش جراحی از شاخههای مهم و تخصصی طب دوره اسلامی از قرن سوم تا
دوازدهم هجری است. بخش جراحیهای چشم نیز به دلیل ظرافت و حساسیت زیاد
اندامهایش، نیاز به شناخت، تخصص و تجربه بالینی زیادی دارد. با بررسی تالیفات در
حوزه جراحیهای چشمی در طب دوره اسلامی، برخی اصول و تکنیکهای ثابت قابل
ترسیم است که به صورت قوانین ثابت مورد پذیرش و استفاده اکثر جراحان چشمپزشک
بوده است. استخراج این اصول و تکنیکها، هدف اصلی این تحقیق است. روش پژوهش
توصیفی تحلیلی است و بر اساس جمع آوری اطلاعات از متون پایه دانش جراحی اندام
چشم است و با روش استقرایی اصول و تکنیکهای اصلی این دانش در گسترده زمانی
مشخص شده ترسیم شده است. بر این اساس، اصول مهم چشم پزشکان تشخیص افتراقی
بر اساس معیارهای: شکل ظاهری، محل ظهور، علت بیماری، رعایت اصول احتیاطی،
جلوگیری از خونریزی و بخیه زدن و استفاده از داروهای گیاهی مفرده و مرکبه بوده
است. در جراحی نیز ابزارشناسی رکن اول و شکافزدن عرضی با روش سلخکردن و
بدون سلخ کردن، تکنیکهای اصلی بوده است. در یک نتیجه گیری نهایی باید اذعان کرد
که قرن 0 تا 5 قمری دوره درخشان جراحی چشم با تکینک شکافتن بوده است، پس از
این دوره همراه با افول همه جانبه تمدن اسلامی، این دانش نیز با رکود مواجه گشت و
اغلب منابع تنها شرح و تلخیص متون پایه این دانش همچون الحاوی رازی، کاملالصناعه
علی بن عباس اهوازی، قانون ابن سینا و فصل سیام کتاب التصریف زهراوی است. شاید
مهمترین دلیل در این دانش عدم رشد ابزاری و عدم توسعه این دانش از حالت
ماکروسکوپیک به میکروسکوپیک بوده است که هم در بعد نظری و هم عملی سیر
تکاملی این دانش را تا قرن بیستم و ورود پزشکی نوین به تاخیر انداخته است
خلاصه ماشینی:
در یک نتیجه گیری نهایی باید اذعان کرد که قرن ٢ تا ٥ قمری دوره درخشان جراحی چشم با تکینک شکافتن بوده است ، پس از این دوره همراه با افول همه جانبه تمدن اسلامی، این دانش نیز با رکود مواجه گشت و اغلب منابع تنها شرح و تلخیص متون پایه این دانش همچون الحاوی رازی، کامل الصناعه ١.
حال سؤال اصلی این تحقیق این گونه طرح میشود که آیا اصول و تکنیک های ثابتی در جراحی چشمی با روش شکافتن در طب دوره اسلامی قابل ترسیم است ؟ فرضیه اصلی نیز این است که چشم پزشکان در وهله اول در بعد نظری چشم پزشکی ، شناخت جامع ، متمایز و دقیقی از عضو ظریف چشم و طیف گوناگون بیماریهایش داشته اند که توصیف با رعایت جزئیات و طبقه بندیهای ارائه شده از انواع بیماریهای چشمی در منابع دسته اول این دانش شاهدی بر این مدعاست .
مکمل بعد نظری، بعد عملی این دانش است که خود را در روش های تجربی ـ بالینی شکافتن و تکنیک تخصصی استعمال هم زمان دست و ابزار جراحی مناسب نشان میدهد، لذا برای بررسی و اثبات تخصص ، مهارت و تکنیک بینظیر چشم پزشکان دوره اسلامی در دانش چشم پزشکی ، هیچ مبحثی همچون جراحیهای درمانی چشم ، گویای عظمت دستاوردهای آنان نیست و از آنجایی که بیاحتیاطی غیر عمد، حتی یک لرزش ساده دست جراح ، منجر به بریدن یک بخش یا طبقه حساس چشم و بروز صدمه ای جبران ناپذیر و مادام العمر به بیمار میشود، لذا در این روش میتوان مهارتی توأم با ظرافت و دقت را به خوبی شاهد بود.