چکیده:
زمینه و هدف: نظام عدالت کیفری در ابتدای شکل گیری، بر مجرم و مجازات کردن او متمرکز بود، اما به تدریج در کنار بزهکار، رکن دیگر جرم، یعنی «بزه دیده» نیز مطرح و نظام عدالت کیفری دست خوش تغییر و زمینه های ظهور عدالت ترمیمی مهیا شد. هدف پژوهش حاضر، بررسی جلوه های عدالت ترمیمی در نهادهای موجب سقوط کیفر در قانون جدید مجازات اسلامی است.
روش: پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی است. به این ترتیب سعی شد با بررسی منابع کتابخانه ای و تحلیل اسناد و منابع مدون، سیاست جنایی تقنینی قانون گذار در قانون جدید مجازات اسلامی در نهادهای موجب سقوط کیفر و در پرتو اندیشه های عدالت ترمیمی تشریح شود. در این راستا، به رویه قضایی محاکم دادگستری نیز توجه شد.
یافته ها و نتایج: پژوهش نشان داد که نهادهای چهارگانه گذشت شاکی، معافیت از کیفر، عفو و توبه در قانون مجازات اسلامی برای سقوط کیفر پیش بینی شده اند. گرچه این نهادها به صورت بالفعل ترمیمی نیستند و می توان گفت در بیشتر این نهادها، کانون توجه قانون گذار به سوی اصلاح بزهکار است، ولی در تاسیس این نهادها سعی در حفظ و احیاء حقوق بزه دیده نیز شده است. به این ترتیب قانون مجازات اسلامی در نهادهای موجب سقوط کیفر، ظرفیت های خوبی برای حمایت کیفری از بزه دیده و پیشرفت به سوی اجرای برنامه های عدالت ترمیمی دارد، ولی این ویژگی ها زمانی مفید است که مورد استقبال قضایی واقع شود.
خلاصه ماشینی:
- کار آسانی نبود؛ ولی امام علی (علیه السلام ) بر این کشور وسـیع چنـان نظـارت دقیقی داشت که حتی میدانست عثمان بن حنیف ، والی بصره ، در مهمانی شامی حضور یافته بود که تنها ثروتمنـدان در آن بودند و فقرا را راهی نبود (نهج البلاغه ، نامه ٤٥)، هرچند زمامداری حضـرت بـه سـبب کارشـکنی خـواص و تبعیـت عوام ، مدت بیست وپنج سال به تعویق افتاد؛ ولی درمدت حکومت پنج ساله ، اقدام های بسیار مؤثر و کارآمـدی در حـوزه نظم و امنیت انجام دادند که الگوی ارزشمندی برای پلیس در جامعه اسلامی به شمار میرود.
الف ) اقدام های نرم افزاری امام علی (علیه السـلام ) در حـوزه نظـارت انتظـامی بـر جامعه ١- حفظ کرامت انسانی نگهبانی از کرامت انسان ها، بزرگ داشتن مردم و بندگان خـدا و احتـرام بـه آنـان ، سـرلوحۀ سیرة امام علی (علیه السلام ) بوده است ؛ ازاین رو، متولیـان برقـراری نظـم و امنیـت در جامعـه نباید به بهانه مقابله با بینظمی، مردم را تحقیر کنند یا به بهانه های واهی مردم را به کارهـایی وادارند که تحقیر در آن نهفته باشد و این موضوع در رابطه بـا مظلومـان و سـتمدیدگان کـه برای احقاق حقوق تضییع شده خود به مراکز انتظامی مراجعه میکنند کـاملا صـادق اسـت ؛ چنان که امـام علـی (علیـه السـلام ) مـیفرماینـد: آن گونـه کـه بـا سـتمگران و جبـاران سـخن مــیگوییــد بــا مــن ســخن نگوییــد و آن چنــان کــه در مقابــل مســتبدان و حاکمــان جبــار، محافظ کاری و خود را جمع وجور میکنید، در حضور مـن نباشـید، بـه طـور تصـنعی بـا مـن رفتار نکنید (نهج البلاغه ، خطبـه ٢١٦).