چکیده:
دریافتن ژرفنای سرودههای بسیاری از شاعران بزرگ جهان اسلام، بدون شناختن مایههای قرآنی شعر آنان ممکن نیست. در پژوهش حاضر نگارنده به تبیین، تحلیل و تطبیق جلوههای تأثیرپذیری سرودههای حافظ و ابوالعتاهیه از آیات و مضامین قرآنی پرداخته، و گونههای آن را در دیوان هر دو شاعر باز نموده است. تأثّر قرآنی این دو شاعر در حوزه اقتباسهای مستقیم و اقتباسهای غیرمستقیم جای میگیرد که هر کدام، خود دارای گونههایی است. نگارنده دریافته که در شعر ابوالعتاهیه در مقایسه با حافظ از برساختن و درج مضامینی مشابه تعبیرات قرآنی نشانی نیست، زیرا حافظ اکسیر کلام خداوند را بر مضامین عاشقانه، سیاسی و اجتماعی سرودههای خود زده و با مضمونآفرینی، فرهنگ زبانی و اندیشگانی خود را چندصدایی کرده است، حال آنکه اقتباسهای قرآنی اشعار ابوالعتاهیه جنبهای اخلاقی و زاهدانه دارد و تکبعدی است.
خلاصه ماشینی:
در پژوهش حاضر نگارنده به تبیین، تحلیل و تطبیق جلوههای تأثیرپذیری سرودههای حافظ و ابوالعتاهیه از آیات و مضامین قرآنی پرداخته، و گونههای آن را در دیوان هر دو شاعر باز نموده است.
نگارنده دریافته که در شعر ابوالعتاهیه در مقایسه با حافظ از برساختن و درج مضامینی مشابه تعبیرات قرآنی نشانی نیست، زیرا حافظ اکسیر کلام خداوند را بر مضامین عاشقانه، سیاسی و اجتماعی سرودههای خود زده و با مضمونآفرینی، فرهنگ زبانی و اندیشگانی خود را چندصدایی کرده است، حال آنکه اقتباسهای قرآنی اشعار ابوالعتاهیه جنبهای اخلاقی و زاهدانه دارد و تکبعدی است.
قرآن، اقتباس از قرآن، مضامین قرآنی، ادبیات تطبیقی، حافظ، ابوالعتاهیه مقدمه قرآن کریم از آغاز نزولش تا به امروز به دلیل مضامین والایش و نیز به خاطر زیبایی لفظی و معنویاش شاعران بسیاری را مجذوب خود کرده است.
1. اقتباس مستقیم اقتباسهای مستقیم حافظ از کلام خداوند در دو حوزه درج کامل یک آیه و درج مفردات وترکیباتی از یک آیه روی داده است: درج کامل یک آیه گاه حافظ آیه قرآنی را به صورت کامل، یا با اندکی تصرف، در بیت خود گنجانده است: چشم حافظ زیر بام قصر آن حوریسرشت شیـوه جنات تجـری تحـتها الأنهار داشت (همان: 108) جمله «جنات تجری تحتها الأنهار»، اقتباسی از این آیه است: ﴿أن لهم جنات تجری من تحتها الأنهار﴾(البقرة/ 25) «که برایشان بهشتهایی است که در آن نهرها جاری است» همانطوری که ملاحظه میشود آیه بدون هیچ تغییری در کلمات ذکر شده است.