چکیده:
امروزه یکی از پیچیده ترین مباحث فقهی و حقوقی، مباحث مربوط به فروش و پیوند اعضا است. گرچه این موضوع دیرزمانی نیست که محط بحث و بررسی فقیهان و حقوقدانان قرار گرفته است، اما جوانب مختلف و متعدد مساله سبب پیچیدگی و اختلاف مبانی و فتاوای فقیهان شیعه و سنی در این خصوص گشته است. با بررسی و تعمق در مبانی پیوند اعضا و فروش آنان، در می یابیم مستندات فقهی و اخلاقی و میان کنش آن دو، سبب پیدایش مبانی مختلف و گاه متضادی در این خصوص شده است. نگاه فقهی صرف فقیهان سبب به وجود آمدن سه مبنای «سلطنت»، «مالکیت ذاتی» و «مالکیت تشریعی» گردیده است که در نتیجه سبب حکم به جواز پیوند اعضا را شده است. در طرف مقابل نگاه اخلاقی به این موضوع سبب پیدایش «نظریه امانت» یا «مالکیت مطلق خداوند برای اعضای بدن» شده که هیچ نوع تصرف انسان در اعضای بدنش را مجاز ندانسته و انسان را صرفا محافظ بدن خود و درمانگر آن می داند. این نوشتار با تامل در هر یک از دو دیدگاه فقهی و اخلاقی به مساله مبانی پیوند اعضا، میان کنش آن دو را مورد بررسی قرار داده است.
خلاصه ماشینی:
"از طرفی این موضوع با این نکته که موت و حیات در دست خداوند متعال است و اوست که زنده می کند و می میراند منافات دارد، چنانکه در دلیل پیش رو بیشـتر بـه آن پرداختـه مـی شود، همچنین این اباحه سبب می شود عمل پیوند اعضایی صورت گیرد که نتایج آن تضمینی و قطعی نیست ؛ چه بسا عمل پیوند اعضا صورت می گیرد و بدن بیمار مقصد عضـو پیونـد شـده را پس می زند، پس در واقع ما جهت پیوند اعضا، روح انسانی را از بدن او خارج کرده ایم از جهـت منفعت احتمالی شخص دیگری که چه بسا به نتیجه نمی رسد و قطعی نیست .
(فنایی،١٣٨٩: ٧٦) دوم اینکه بر اساس همین نکته که ممکن است عده ای در تقدم اخـلاق بـر فقـه اشـکال نمایند مشاهده می شود که گروه قائلین به نظریه امانت به سراغ دیگر ادله فقهی منع از تصـرف انسان در اعضای بدن می روند و این موضوع را از زاویه فقهی نیز مورد تایید قرار می دهنـد کـه به اختصار به برخی از آن ادله اشاره می شود؛ «شکستن استخوان میت مانند شکستن استخوان انسان زنده است » این حدیث را محدثین از طریق دو همسر پیامبر، ام سلمه و عایشه از رسول مکـرم اسـلام نقل نموده اند (أحمد حنبل ، بـی تـا، ج ٦، ص ١٠٠، قزوینـی، بـی تـا، ج ١، ص ٥١٦، سجسـتانی، ١٩٩٠، ج ٢، ص ٨١)، بر این اساس همان گونه که شکستن استخوان انسـان زنـده حـرام اسـت ، شکستن استخوان انسان میت و مرده نیز مورد نهـی قـرار مـی گیرد."