چکیده:
دگردیسی در مفهوم و کاربری رباط
لباف خانیکی رجب علی*
* میراث فرهنگی خراسان
اگر چه رباط و کاروانسرا دو پدیده کاملا متفاوت بوده، اما به دلیل کاربری تقریبا یکسانی که در سده های اخیر داشته اند، امروزه تفکیک آنها از یکدیگر دشوار است. به نظر می رسد کاروانسرا که بنیادش به پیش از اسلام نسبت داده شده همواره پذیرا و اقامتگاه کاروانیان زائر و مسافر بوده اما رباط که پس از ظهور اسلام در عرصه فرهنگ معماری و اجتماعی ظاهر گردیده، به مقتضای زمان و تغییر اوضاع سیاسی، اجتماعی و اعتقادی کاربری متفاوتی داشته است. در این مقاله مروری خواهیم داشت بر سیر تحول و دگرگونی رباط از آغاز تا عصر حاضر.
خلاصه ماشینی:
"با استنباط از آیهء مبارکهء سورهء انفال و شواهد و مدارک دیگر میتوان تصور کرد که رباط به مفهوم فوق تقریبا با ظهور اسلام مقارن بوده و سربازان اسلام در آن به دفاع و مقابله (1)-فاطمه کریمی،مقدمهای بر شناخت رباط در ایران،مجموعهء مقالات کنگرهء تاریخ معماری و شهرسازی ایران،ج 3، سازمان میراث فرهنگی کشور،تهران،1374،ص 7،5،به نقل از ناصر مکارم شیرازی در تفسیر نمونه.
سهروردی»:«کسانی که در رباط به اطاعت خدا مشغولند با دعاهای خود بلا و مصیبت را از بلاد و عباد دور میسازند12و به نوشتهء«مقریزی»،«رباط افرم»اختصاص به صوفیه و شیخ و امام آنها داشت13و هم او در جای دیگر رباط را خانهء صوفیان معرفی کرده14و در بیان شرایط رباطها قطع معامله با خلق و معامله با خدا را که کنایه از زهد و عبادت است ذکر (9)-فاطمه کریمی،همان،ص 508،به نقل از عیسی بن جنید شیرازی.
اظهار نظر این کارشناس را میتوان عینا درمورد رباطهای ایران تعمیم داد و پذیرفت که اگرچه کاروانسرا و رباط در ابتدا دارای ماهیتهای مشخص و متفاوت بوده،اما کمکم کاروانها از رباطها در ایران،همچون دیرهای هندی برای بیتوته استفاده کردهاند و تداوم استفاده از رباط همانند کاروانسرا باعث شده است که آن دو پدیده در اکثر موارد با نام«رباط»در فرهنگ معماری باقی بمانند.
13-شیخ ابو العباس احمد بن خالد الناصری،الاستقصاء من التاریخ الدول المغرب الاقصاء،ج 2،ص 7،در تأیید این مطلب در تاریخ سیستان آمده است که:«چون محمد علی(محمد بن علی بن لیث)به بست آمد فتح با او یکی شد اندر غارت کردن و مال ستندن مردمان برباطها و جایهای مبارک همی شدند و دعا همی کردند مگر که فرج یابند از جور ایشان، تاریخ سیستان،ص 292."