چکیده:
بزرگان رجالی، در وثاقت محمدبنسنان اختلافنظر شدیدی دارند. پس از تحلیل و بررسی عوامل تضعیف و توثیق، این نتیجه حاصل است که با توجه به نظریه اکثریت قدما همچون نجاشی و ابنغضائری و بلکه اجماع اصحاب بنا بر ادعای شیخ مفید بر تضعیف وی، به طور قطع، تمامی موانع وثاقت وی مفقود نیست؛ زیرا ممکن است موانع، منحصر در عواملی چون وجادهای و یا غلو نباشد. بنابراین، عوامل تضعیف او که به دست ما رسیده، تمام نیست و بر حسب ظاهر، روایاتی بر توثیق او وجود دارد؛ با این حال، پذیرفتن مضمون این روایات و گذشتن از تضعیفات نجاشی و مشهور و بلکه اجماع اصحاب، بهراحتی ممکن نیست و چه بسا اعراض قدما از مضمون این دسته از روایات و تضعیف محمدبنسنان از ناحیه آنها، موجب تضعیف سند این روایات میشود. پس، چارهای نیست؛ جز اینکه با در نظر گرفتن تضعیف محمدبنسنان توسط رجالیون متقدم، قائل به تضعیف وی شویم.
خلاصه ماشینی:
پس از تحلیل و بررسی عوامل تضعیف و توثیق، این نتیجه حاصل است که با توجه به نظریه اکثریت قدما همچون نجاشی و ابنغضائری و بلکه اجماع اصحاب بنا بر ادعای شیخ مفید بر تضعیف وی، به طور قطع، تمامی موانع وثاقت وی مفقود نیست؛ زیرا ممکن است موانع، منحصر در عواملی چون وجادهای و یا غلو نباشد.
ناحیه مهمل بودن عبداللهبنحمدویه و یا ارسال و یا توثیق خاص نداشتن علی بن محمد بن قتیبی _ بر فرض صحت سند، ظاهر عبارت فضلبنشاذان را حتی اگر بپذیرم که فضلبنشاذان خود معتقد به کذّابیت محمدبنسنان است، احتمال دارد درباره محمدبنسنانبنظریف هاشمی باشد که برادر عبداللهبنسنان است؛ زیرا فضل، همانطورکه گذشت، در روایت اوّل نقل کرده است: «إنّ من الکاذبین المشهورین ابنسنان و لیس بعبد الله.
1 حال با انتفای موانع توثیق محمدبنسنان، گذشته از قراین عام بر توثیق او همچون: ذکر شدنش در اسناد تفسیر قمی 2 و کامل الزیارات، 3 روایت اصحاب اجماع و مشایخالثقات و اجلّای راویان از وی، استثنا نشدن وی از رجال نوادر الحکمة و نیز بودن او از وکلای ممدوح، 4 کشی هم در رجال خود، روایاتی نقل کرده که در آنها قراینی حاکی از توثیق و یا مدح محمدبنسنان وجود دارد؛ از جمله: کشی در رجال خود نگاشته است که ابیطالب عبداللهبنالصلت قمی نقل میکند: من در اواخر عمر شریف امام جواد(ع) بر ایشان وارد شدم.