چکیده:
به گفته بسیاری از زبان شناسان و دستورنویسان جدید، یکی از مشکلات دستورهای سنتی درآمیختن صورت و معنا و در پی آن، تفکیک نشدن زمان دستوری از زمان واقعی و خلط زمان دستوری با وجه و نمود است. در این پژوهش ابتدا «زمان دستوری» و «وجه» و «نمود» تعریف و تبیین می شود و مرزهای آنها مشخص می گردد، سپس مفهوم زمان دستوری در مهم ترین کتاب های دستوری میرزا حبیب اصفهانی یعنی دستور سخن و دبستان پارسی- که فاصله ای بیست ساله با هم دارند- بررسی می شود. میرزا حبیب اصفهانی از متقدمان و مهم ترین دستورنویسان فارسی است. این پژوهش نشان می دهد که او از تمایز زمان دستوری و واقعی آگاه بوده و به آن صراحتا اشاره کرده است. او همچنین بین مقولات زمان دستوری و وجه نیز تمایز گذاشته و تحویلا نمود را نیز از زمان دستوری جدا کرده است.
خلاصه ماشینی:
بررسی تلقی میرزا حبیب اصفهانی از مقوله «زمان دستوری» براساس دستور سخن و دبستان پارسی و مقایسه آنها به گفته بسیاری از زبان شناسان و دستورنویسان جدید، یکی از مشکلات دستورهای سنتی درآمیختن صورت و معنا و در پی آن، تفکیک نشدن زمان دستوری از زمان واقعی و خلط زمان دستوری با وجه و نمود است.
در این پژوهش ابتدا «زمان دستوری» و «وجه» و «نمود» تعریف و تبیین می شود و مرزهای آنها مشخص می گردد، سپس مفهوم زمان دستوری در مهم ترین کتاب های دستوری میرزا حبیب اصفهانی یعنی دستور سخن و دبستان پارسی- که فاصله ای بیست ساله با هم دارند- بررسی می شود.
به طور کلی سه روش برای بیان زمان وجود دارد که از نظر میزان دقت نیـز بـا هـم متفاوت انـد: ترکیب هـای واژگـانی (lexically composite expressions)،١ واحـدهای واژگانی (lexical items)٢ و مقوله های دستوری (grammatical categories).
۳. بررسی زمان دستوری و نمود و وجه در دستور سخن و دبستان پارسی ۱-۳ نوع طبقه بندی مطالب ۱-۱-۳ نقشۀ فصل فعل در دستور سخن از آنجا که زمان و نمود و وجه از مقـولات دسـتوری مربـوط بـه فعـل یـا از ویژگی هـای فعل اند قاعدتا در بخش مربوط به افعال بیان می شوند.
۱-۲-۱-۳ پایین آمدن میزان دقت در طبقۀ زمان و وجه در دبستان پارسی حبیب در دستور سخن در بخش احوال فعـل بـه ویژگی هـا و انـواع فعـل پرداختـه و در بخش های ذات و فرع فعل ، مشتقات فعلی و غیرفعلی را بررسی کرده بود.