چکیده:
نرخ باروری در ایران طی چند دهه اخیر، تحولات چشمگیری داشته و خانوادهها را با چالشهای متعدد در زمینه فرزندآوری روبهرو ساخته است. گروههای مختلف مردم از تلاشهای صورتگرفته برای افزایش جمعیت استقبال نکردهاند. استمرار این روند جمعیتی پیامدهایی چون رسیدن جمعیت به زیر سطح جانشینی و سالخوردگی جمعیت در طی دهههای آتی را در پی خواهد داشت. بر این مبنا، پژوهش حاضر در نظر دارد با روش فراتحلیل به شناسایی عوامل اجتماعی موثر بر رفتار باروری خانواده در مطالعات ایرانی بپردازد. برای فراتحلیل، 60 پژوهش مرتبط در زمینه باروری در یک دهه اخیر (از سال 1380 تا به حال) که در فصلنامههای معتبر داخلی به چاپ رسیدند، انتخاب شد. پس از بررسی 60 پژوهش، 36 مقاله بهسبب نداشتن معیارهای اساسی برای ورود به فراتحلیل حذف شدند و 24 پژوهش انتخاب شد. براساس نتایج یافتههای فراتحلیل، متغیرهای جمعیتشناختی مربوط به سن، تحصیلات بهویژه تحصیلات زنان، بعد خانواده، پایگاه اقتصادی و اجتماعی خانواده، راهبردها و مسائل تنظیم خانواده و جلوگیری از بارداری بهترتیب با بیشترین تعداد آزمون و با ضرایب اندازه اثر 253/ 1، 111/ 0- ، 371/ 0، 810/ 0و 169/ 0 مورد توجه پژوهشگران ایرانی در تبیین تغییرات نرخ باروری بودند. مقایسه نتایج حاصل از فراتحلیل با نظریات تبیینکننده تغییرات رفتار باروری نشان میدهد نظریه اجتماعی ـ اقتصادی باروری بیش از سایر نظریات روند تحولات رفتار باروری خانوادههای ایرانی را در یک دهه اخیر تبیین میکند.
خلاصه ماشینی:
براساس نتایج یافته های فراتحلیل ، متغیرهای جمعیت شناختی مربوط به سن ، تحصیلات به ویژه تحصیلات زنان، بعد خانواده، پایگاه اقتصادی و اجتماعی خانواده، راهبردها و مسائل تنظیم خانواده و جلوگیری از بارداری به ترتیب با بیشترین تعداد آزمون و با ضرایب اندازه اثر ١/٢٥٣، ٠/١١١- ، ٠/٣٧١، ٠/٨١٠و ٠/١٦٩ مورد توجه پژوهشگران ایرانی در تبیین تغییرات نرخ باروری بودند.
با توجه به اهمیت این موضوع مطالعه حاضر با هدف بررسی عوامل جامعه شناختی مؤثر بر رفتار باروری و تنظیم خانواده در مطالعات ایرانی با روش فراتحلیل انجام گرفته و سؤال اصلی پژوهش شامل این بحث اساسی است که در دو دهه اخیر پژوهشگران ایرانی در تبیین مسئله باروری و کاهش آن بر کدام عوامل اجتماعی و فرهنگی تأکید کرده و براساس نتایج تحقیقات آنها کدام عوامل اجتماعی و فرهنگی بر کاهش میزان باروری در کشور مؤثر بوده است .
Social status theory بعد خانوار و وسایل تنظیم خانواده از طریق شبکه های رسمی و غیررسمی تعامل اجتماعی به ویژه گروههای مرجع به عنوان عوامل اصلی تغییرات باروری تأکید دارند (١٩٨٦ ,Coal and Watkins ١٩٨٧ ,Cleland and Wilson).
نتایج یافته های فراتحلیل نشان میدهد که متغیرهای جمعیت شناختی مربوط به سن ، تحصیلات (به ویژه تحصیلات زنان)، بعد خانواده، پایگاه اقتصادی ـ اجتماعی خانواده و راهبردها و مسائل تنظیم خانواده و جلوگیری از بارداری به ترتیب با بیشترین تعداد آزمون و با ضرایب اندازه اثر ٠/٢٥٣، ٠/١١١- ، ٠/٣٧١، ٠/٠٨١ و ٠/١٦٩ که به ترتیب در ٦٨، ٨٥، ٦٠، ٤٧ و ٨٣ درصد موارد رابطه آنها با رفتار باروری تأیید شده است ، بیشتر مورد توجه پژوهشگران ایرانی در تبیین تغییرات نرخ باروری بودهاند.