چکیده:
بروز معضلات زیستمحیطی و روند فزایندۀ آن، موضوع بحث بسیاری از صاحبنظران است که در چارچوب دیدگاه سواد زیستمحیطی بررسی میشود. آنچه در این زمینه درخور توجه است، نقش و اثر کشاورزان روستایی در کاهش مشکلات زیستمحیطی است؛ زیرا بخش زیادی از زمینها در قلمرو ملی برای انجام فعالیتهای کشاورزی در اختیار روستاییان است که در صورت نداشتن سواد زیستمحیطی بهلحاظ دانش، نگرش و رفتار، سبب صدمات زیستمحیطی جبرانناپذیری برای کیفیت زمین و محیط میشوند. بر این اساس، هدف از پژوهش حاضر مطالعۀ سطح سواد زیستمحیطی کشاورزان در قالب سه بعد دانش، نگرش و رفتار است تا درصورت وجود کمبودهایی در این زمینه با ترویج و آموزش کشاورزان روستایی برطرف شود. روششناسی مطالعۀ حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی است و با گردآوری اطلاعات کتابخانهای و میدانی صورت گرفته است. جامعۀ آماری پژوهش، شامل تمام خانوارهای کشاورزان روستایی دهستان زوارم شهرستان شیروان است که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 139 سرپرست خانوار از آنها برای نمونه انتخاب شدند. ابزار اصلی پژوهش، پرسشنامهای است که روایی آن با استفاده از پانل تخصصی و پایایی آن نیز با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شده است. نتایج یافتههای پژوهش از طریق آزمون T نشان داد سطح دانش و آگاهی زیستمحیطی کشاورزان روستایی در سطح متوسط و برای رفتار زیستمحیطی پایینتر از حد متوسط است. همچنین، آزمون همبستگی نشان داد، بین ابعاد سواد زیستمحیطی (دانش، نگرش، رفتار) ارتباط معنادار و مستقیمی وجود دارد. در نهایت، با استفاده از مدل وایکور مشخص شد، کشاورزان روستاهای مورد مطالعه بهلحاظ برخورداری از سطح دانش، نگرش و رفتار زیستمحیطی با یکدیگر متفاوت هستند و برابر نیستند.
خلاصه ماشینی:
آنچه در این زمینه درخور توجه است، نقش و اثر کشاورزان روستایی در کاهش مشکلات زیستمحیطی است؛ زیرا بخش زیادی از زمینها در قلمرو ملی برای انجام فعالیتهای کشاورزی در اختیار روستاییان است که در صورت نداشتن سواد زیستمحیطی بهلحاظ دانش، نگرش و رفتار، سبب صدمات زیستمحیطی جبرانناپذیری برای کیفیت زمین و محیط میشوند.
بر این اساس هدف اصلی این مطالعه، سنجش سواد زیستمحیطی کشاورزان روستایی در منطقۀ کشاورزی زوارم شهرستان شیروان است، تا از این طریق بتوان کاستیهای موجود در رابطه با دانش، نگرش و رفتار کشاورزان را بهعنوان استفادهکنندگان اصلی و اولیه از منابع زمین شناسایی کرد و از طریق برنامههای آموزشی و ترویجی به ارتقای آن بهعنوان ابزاری برای حفظ محیط زیست پرداخت؛ زیرا روستاهای منطقۀ زوارم دارای فعالیت قالب کشاورزی است و توجه به مطالعه سطح سواد زیستمحیطی آن بهدلیل برنامهریزی برای جلوگیری از کاهش آثار زیستمحیطی فعالیتهای کشاورزان روستاهای منطقه ضروری است.
بر این اساس، پرسشهای پژوهش به این شکل صورتبندی میشود که میزان سواد زیستمحیطی کشاورزان روستایی در منطقۀ مورد مطالعه تا چه میزان است؟ چه رابطهای میان دانش، نگرش، رفتار زیستمحیطی وجود دارد؟ چه تفاوتهایی میان روستاهای مورد مطالعه به لحاظ سواد زیستمحیطی وجود دارد؟ پیشینۀ پژوهش زمینۀ پژوهش حاضر از جمله موضوعات جدید در بررسیهای میانرشتهای است و بررسیهای مربوطه در زمینۀ موضوع پژوهش نشان میدهد، تاکنون پژوهشهای معدودی در زمینۀ سواد زیستمحیطی انجام گرفته است و بسیاری از پژوهشهایی که تاکنون در مورد محیط زیست بوده است، مربوط به نواحی شهری در رابطه با مسائلی همچون حاشیهنشینی و تأثیرات محیط زیستی آن، فضای سبز و ازدحام شهری پرداخته شدهاند و در حوزۀ کشاورزی مطالعاتی جامع در ابعاد سهگانۀ سواد زیستمحیطی صورت نگرفته است (جدول 1 و 2).