چکیده:
یکی از مهمترین دلایل وقوع سیلاب و خسارات مالی و جانی ناشی از آن، تجاوز به حریم رودخانه و کاربری نامناسب اراضی است. یکی از ابزارهای مدیریتی پیشبینی شدت خسارات ناشی از سیلاب، برای مهار آن، پهنهبندی سیل است. هدف اصلی این تحقیق ارزیابی اثر سناریوی آمایشی در مساحت پهنه های خطر و میزان خسارت ناشی از سیل، در بازهای به طول ۲۱ کیلومتر از بستر اصلی رودخانهی گرگان رود در حوضهی آبخیز سد بوستان است. بدین منظور ابتدا داده های اولیهی مدل از قبیل مشخصات هندسی رودخانه و مقاطع عرضی (۳۱۶ نمونه)، ضرایب زبری برآورد شده به روش کاون و دبی اوج هیدروگرافهای محاسبه شده با روش توزیعی مفهومی مادکلارک وارد مدل هیدرولیکی HEC-RAS شد و پس از محاسبهی تراز آب، پهنه های خطر سیل با دوره بازگشتهای ۲، ۵، ۱۰، ۲۵، ۵۰، ۱۰۰ و ۲۰۰ سال در دو شرایط کاربری فعلی و سناریوی آمایشی، با استفاده از نرمافزار HEC-GeoRAS در ۵ کلاس ترسیم گردید. نتایج آزمون آماری نشان داد که پهنه های خطر سیل با دوره بازگشتهای مختلف در کاربری آمایشی بهطور معناداری (۰۱/۰ p <)، کاهش مییابد. در این مطالعه برای ارزیابی خسارت سیل نیز از معادلهی عمومی ریسک استفاده شد و نقشه های خسارت عددی و ریالی سیل، پس از شناسایی و کلاسبندی تعداد و درجهی آسیبپذیری عناصر در معرض خطر در ۵ کلاس تهیه گردید. نتایج نشان داد که کلاس خسارت احتمالی در کاربری فعلی بزرگتر از کاربری آمایشی است. نتایج حاصل از آزمون معناداری نشان داد که میزان خسارت ریالی در کاربری سناریوی آمایشی بهطور معناداری (۰۱/۰ p <)، افزایش یافته است؛ که علت آن را میتوان به اختصاص مساحت بیشتری از اراضی کشاورزی بهمنزلهی عناصر با ارزشتر در پهنه های سیلگیر کاربری آمایشی نسبت داد.
One of the most important factors causing flood and related causalities is flood plain encroachment and inappropriate land use type. The flood zonation is one of the management tools for predicting the severity of losses caused by flood in order to control them. The main purpose for this study was impact assessment of land use planning scenario on flood inundation extent and losses caused along a 21 km reach of the Gorganroud river main channel within the Bustan dam basin. To this end, the basic data required by the model such as geometric properties and cross-sections (at 316 locations) of the river channel, roughness coefficients estimated by the Cowan method and peak discharge of hydrographs calculated by the Mod-Clark conceptual distributed method were entered to HEC-RAS hydraulic model. After calculation of the water surface profile by the HEC-RAS model, flood inundation extent for 2, 5, 10, 25, 50, 100 and 200 year return periods and two conditions of current land use and land use planning scenario was calculated using the HEC-GeoRAS software and flood risk zonation was done for 5 classes of risk. Results of statistical test showed that the flood risk zones decreases significantly in case of scenario planning for all return periods