چکیده:
تصوف اسلامی در ایران در حالی که از آموزهها و دستورات اسلام ریشه گرفته بود در زمین فرهنگی ایران رشد کرد و تحت نفوذ اندیشههای ایرانی قرار گرفت. این اندیشهها نظریهها، شیوههای سلوک، آداب و رسوم صوفیان گرایشهای مختلف را تحت تأثیر قرار داد و سبب پیدایش دیدگاههای گوناگون عرفانی شد. شهابالدین سهروردی در حکمةالاشراق سیر حکمت و فلسفه را در ایران باستان تا زمان خود توضیح میدهد و عارفانی مانند: بایزید بسطامی، ابوالحسن خرقانی و ابوالعباس قصاب آملی را ادامه دهندگان این حکمت مینامد. وی با بهرهگیری از دیدگاههای پهلویون باورهای خود را درباره نور و ظلمت با نام حکمت اشراق پایهگذاری میکند. این دیدگاهها پس از سهروردی در آثار عارفان دیگری ادامه مییابد. یکی از کسانی که در نگرشهای خود تحت تأثیر اندیشههای ایرانی قرار گرفته است نجمالدین رازیست. وی در کتاب مرصادالعباد که از مهمترین منابع عرفانی است به بیان دیدگاههای خود میپردازد. سخنان او درباره نور و ظلمت، سلوک طوایف، ارزش پادشاهان، جایگاه آتش و برخی موضوعات دیگر یادآور اندیشههای مزدایی است.این پژوهش که به روش استقرایی انجام گردیده در صدد پاسخ به این پرسش است که نجمالدین رازی به عنوان یکی از صاحبنظران عرفان اسلامی در دیدگاههای خود چه برداشتهایی از اندیشههای ایرانی داشته است. با بررسی کامل مرصادالعباد و نیز آثار دیگر نجمالدین رازی آشکار گردید که وی مانند شیخ اشراق برای ارائه نگرشهای خود از حکمت پهلویون بهره برده است.
خلاصه ماشینی:
ایـن پژوهش به این پرسش پاسخ میدهد که نجم الدین رازی به عنوان یکـی از صاحب نظران عرفان اسلامی در دیـدگاه هـای خـود چـه برداشـت هـایی از اندیشه های ایرانی داشـته اسـت .
سهروردی در حکمت الاشراق ، با اشـاره بـه حکمـت خسـروانی کـه همـان اندیشـه هـای ایرانی پیش از اسلام است ، اثرپذیری خود را از ایـن حکیمـان بـه وضـوح نشـان مـی دهـد و عارفانی را که در انتقال این فرهنگ نقش برجسـته ای داشـتند، برمـی شـمرد (رضـی ، ١٣٧٩: ٢٠).
در پژوهش حاضر -که به روش اسـتقرایی انجـام شـده اسـت - بـه ایـن پرسش پاسخ داده می شود کـه نجـم الـدین رازی ، بـه عنـوان یکـی از صـاحب نظـران عرفـان اسلامی ، در دیدگاه های خود چگونه از اندیشه های ایرانی تأثیر پذیرفته است .
از مقالاتی که در سال هـای اخیـر بـه تـأثیر اندیشـه هـای پـیش از اسـلام در عرفـان اسلامی پرداخته اند، می توان مقالات زیر را نام برد: «بررسی نقش سه عارف خطۀ قومس در حفـظ و اسـتمرار اندیشـۀ خسـروانی و حکمـت اشـراق » از طـاهره خواجـه گیـری و فهیمـه خراســانی ، «تجدیــد حکمــت اشــراق و تأســیس آن از مبــانی فلســفه و آیــین پارســیان » از غلامحسین رضانژاد (نوشـین )، «بررسـی شـباهت برخـی از اندیشـه هـای سـعدی و باورهـای زروانی با تأکید بر مینوی خـرد» از منـوچهر جوکـار و شـیما فاضـلی ، «سـاختار هرمسـی در عرفان ایران » از غزال مهاجری زاده ، «ردپای عرفان و تصوف در تمثیل دو مار ادبیات مـانوی و ادبیـات کلاسـیک ایرانـی » از فرنـاز هوشـمند رجبـی و «شـباهت اسـاطیر گنوسـتیک هـا و مانویان با مرصادالعباد نجم الدین رازی » از سیامک نادری .