چکیده:
علم پزشکی در عصر ناصری به علت چالشهای سیاسی- اجتماعی اهمیت زیادی پیدا کرد. از یک طرف حاکمان وقت به این فکر افتادند که برای حفظ جمعیت نخبه نظامی و دیوانی، سلامت عمومی در کشور را ارتقا بخشند و از سویی دیگر ورود پزشکان خارجی به ایران، این فکر تقویت شد. به دین ترتیب در حکومت ناصرالدین شاه، علم پزشکی از طریق تأسیس مدرسه دارالفنون، استخدام پزشکان خارجی و چاپ و نشر کتب طبی توسط پزشکان ایرانی گسترش یافت. پزشکان ایرانی برای درمان بیماران از روشهای بالینی - گیاهی استفاده می کردند، البته آنها با شیوه های علمی جدید غرب نیز آشنا شدند اما عمدتاً به تالیفات در حوزه دفع امراض علاقه مند بودند. این پژوهش با تاکید بر منابع دست اول کتابخانه ای و اسنادی به دنبال آن است که علم طب در دوره ناصری چه جایگاهی در حکومت داشته است و روشهای طبابت پزشکان ایرانی چگونه بوده وآنها به همراه پزشکان خارجی در ایران چه نقشی در رشد علم طب داشتهاند.
Medicine flourished by translating Greek books in Iran, the early centuries of Islam, so that it is regarded as one of the important eras of medical history. Another milestone in the evolution of medical science happened during the reign of the Qajar. In fact, since the reign of Naseroddin Shah modern medicine developed through the establishment of Polytechnic institution and hiring foreign teachers and publishing medical books and newspapers addressing health care issues. Also some Physicians came to Iran with the Christian religious Americans, English, Russian and German boards. The doctors, unlike other foreign doctors were not exclusive to the court. That is why a lot of people were referred to hospitals for treatment of their diseases. Iranian physicians in this period were divided into three categories. Some of them had mastered old texts, such as books of Ibn Sina. And some physicians had gone abroad or learned lessons of European Doctors of Polytechnic institution. Some, like barbers and the tonsorial and old ladies had the experimental techniques in the field of medicine. This study seeks to describe and analyze the place of medicine in the reign of Naseroddin Shah using documents and resources.
خلاصه ماشینی:
(دولانـدلن ، ١٣٨٥ : ٣٦٢) ایـن پیشـرفتهای چشـمگیر پزشکی در اروپا در حالی اتفاق افتاد که یکی از چالش های مهم اجتماعی ایـران در عصـر حکومت قاجاریه ، وضعیت بهداشت و درمان بود که شیوع بیماری های همه گیر چون وبا، مالاریا و آبله مرگ و میر وحشتناکی را به دنبال داشت که بخشی از این کشته شدگان طبقه نظامیان و دیوانیان بودند که حفظ آنها برای حکومت ضروری بـود.
با وجـود آنکـه کارهـای پژوهشـی دربـاره سلامت دوره قاجار شده است اما این پژوهش تلاش دارد تا با تکیه بر منابع دسـت اول از جمله اسناد و نشریات و رساله های پزشکی وضعیت و جایگاه علم طب و طبابت در دوره ناصرالدین شاه را مورد بررسی قرار دهد.
(پولاک ، ١٣٦١ : ٤٢٧ ) دکتر طولوزان دیگر پزشک دربار به ناصرالدین شاه توصیه می کرد که خون نگیرد ولی شاه یک بار بنا بـر تجویز اطبای ایرانی بعد از چند سال تصمیم گرفت خون بگیرد، شاه هم بدون مراجعه بـه پزشک دربار رگ خود را گشود اما از شدت ضعف قش کرد که در این میان دکتر طولوزان سریع شاه را مداوا کرد (فوریه ، همان : ٥٨ ).
در واقع این آثار به دو دسته تقسیم می شد برخی از این آثار همان دروس اساتید خارجی در مدرسه دارالفنون بود و برخی نیز ترجمه کتابهای منتشر شده در اروپا بود و امـروزه نسـخه هـای خطـی آن در کتابخانه های کشور موجود است که از جمله آنها ترجمه نسخه «امراض دمـاغی » از دکتـر پروس که در سال ١٢٨٧ق .