چکیده:
یکی از مباحث مهم نزد متفکرین اسلامی مسالة ملائکه و تحلیل و واکاوی مرتبت وجودی آن است؛ تحلیل صدرایی ملائکه در راستای طرح کلان ملاصدرا، یعنی هماهنگی عقل و نقل است. او در مواضعی از دریچه فلسفی از ملائکه یاد کرده و آنها را عقل می نامد و گاه نیز با لسان شریعت سخن گفته و با عنوان ملائکه از آنان یاد می نماید. دو پرسش اساسی این جستار عبارتند از: ملاصدرا چه تلقیای از ملائکه دارد؟ او چگونه وجود ملائکه را اثبات می کند؟ بر این اساس برخی از نتایج این پژوهش به این قرار است: از نظر ملاصدرا، ملائکه طیف های گوناگونی دارند که از آن جمله اند: ملائکه مقرب، ارواح مهیمن، ملائکة مدبر، و ملائکه زمین. ویژگی مشترک میان آنها عبارت است از بساطت، تجرد، وجود بالفعل، مجرای فیض و رسالت؛ و همچنین تدبیر امور فلکی و دنیایی برخی از خصیصههای مختص ملائکه است. همچنین، گزارش ادله دوازدهگانه ملاصدرا در اثبات ملائکه و ارائه آنها با چینش برهانی و نقد و بررسی آنها از برجستگیهای این مقاله است که مسبوق به سابقه نیست.
خلاصه ماشینی:
2. 5 دلیل مبتنیبر قاعدة الواحد ملاصدرا ازطریق قاعدة الواحد، که حاکی از امتناع صدور کثیر از واحد است، وجود ملائکه را اثبات میکند: مقدمة اول: خداوند بسیط حقیقی است؛ مقدمة دوم: بنابر قاعدة الواحد از بسیط حقیقی جز امر واحد و بسیط صادر نمیشود؛ مقدمة سوم: از خدا جز امر واحد و بسیط صادر نمیشود؛ مقدمة چهارم: امر واحد بسیط همان عقل اول است؛ مقدمة پنجم: همانطورکه گفته شد، عقل اول پنج ویژگی ملائکه را دارد.
7. 5 دلیل مبتنیبر طبیعت متجدد مقدمة اول: بنابر اصل حرکت جوهری، طبیعت بهحسب وجود، نه ماهیت، متجدد است؛ مقدمة دوم: خدا درجایگاه امر ثابت نمیتواند مفیض طبیعت متجدد باشد؛ مقدمة سوم: دیگر طبایع هم بهعلت تجددشان نمیتوانند مفیض طبیعت متجدد باشند، زیرا به مفیض طبیعت متجدد دوم نقل کلام میکنیم و این سلسلهمفیضها نمیتواند متجدد باشد، دور هم محال است؛ مقدمة چهارم: نفس نیز، ازحیث تعلقش به طبیعت، حکم طبیعت را دارد و طبیعت متجدد نمیتواند مفیض طبیعت باشد؛ مقدمة پنجم: هیولا نیز قوة انفعالی است و صورت فعلی ندارد تا بخواهد مفیض طبیعت باشد.
5 دلیل مبتنیبر حرکت فلکی مقدمة اول: افلاک حرکت دارند؛ مقدمة دوم: هر متحرکی به محرک نیازمند است؛ مقدمة سوم: آن محرک باید غیرمتحرک باشد والا تسلسل لازم میآید؛ مقدمة چهارم: محرک نامتحرک افلاک امر بالفعل و تغییرناپذیر است؛ مقدمة پنجم: محرک نامتحرک افلاک خدا نیست، چون این محرکها متکثرند، اما خدا واحد است؛ مقدمة ششم: محرک نامتحرک افلاک نفوس فلکی نیستند، چون نفس فلکی برخی کمالات را بالقوه دارد و برای خروج از قوه به موجود دیگری نیازمند است.