چکیده:
آنچه از واژۀ هنر خاتم در ذهن نقش میبندد، سطحی است که با مثلثهای کوچک پوشانده شده است. این روش، خاتم مثلث نام دارد، ولی شیوههای دیگری نیز وجود دارند که در آنها بهجای مثلث از دیگر نقوش هندسی استفاده شده است. این آثار به طور کلی در گروه خاتم غیرمثلث دستهبندی میشوند. گروه خاتم غیرمثلث که شیوههای مختلف و نقوش متعددی را نیز شامل میشود، به سرعت در حال فراموشی است. همین امر باعث شده تا حدسهای نادرستی دربارۀ نحوۀ تولید برخی از این نقوش شکل بگیرد. شناخت دقیق دستهبندی و شیوۀ تولید این نقوش میتواند یارای اصلاح دیدگاهها و حفظ این هنرها باشد. مسألۀ نخستین پژوهش حاضر این است که: «اصولاً هنر خاتم غیرمثلث چیست و چه انواعی را در برمیگیرد؟»آنگاه میتوان این پرسش را مطرح کرد که: «مبانی فنی انجام هر کدام به چه صورت است؟». همچنین دلیل شکلگیری تعابیر نادرست پیرامون شیوۀ انجام برخی از این هنرها نیز بررسی میشود. در این پژوهش به علت عدم امکان تغییر همۀ متغیرها و الزام استفاده از شیوۀ سنّتی، از روش مطالعات نیمهتجربی[i] استفاده شد و اطلاعات به طریق کتابخانههای و میدانی (مشاهدهای و کارگاهی) گردآوری شد و برای ارائۀ اطلاعات از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شد. نتایج، حاکی از وجود گونههای متنوع در هنر خاتم و شناسایی و تفکیک برخی شاخههای دیگر است که به دلیل وجود شباهتهایی، به اشتباه در گروه خاتم قرار گرفتهاند، درحالیکه به طور کل با این شاخه هنری متفاوت هستند. بازشناخت و احیای هنر فراموش شده نوارچینی و معرفی دو گونۀ جدید در خاتم مربع از جمله دستآوردهای دیگر این مقاله است.
Wood Inlay usually known with triangle wood inlay and one of the finest Iranian wood arts but Inlay has numerous techniques that they have not any relation with triangle wood inlay and they are created based on different geometric design. Unfortunately, in most cases, there are mistakes in the identification and classification of them. The main purpose of this paper is to accurately classify and comprehensive introduction to traditional practices and new highly valued development of Square Wood Inlay and non triangle wood inlay and compare these methods results with others, so that exclude the possibility of interference of its products with other disciplines. So, in this study aims to obtain information necessary to analyze and identify the methods using careful observation of objective and field studies (in vitro). To this end to collect information is used from objective, field, library and laboratory, methods. Finally, obtained reliable the end results with describing and analyzing data, in this research. These results suggest the existence of diverse species in wood inlay and identification and resolution of some other branch that they have taken in the inlay family because of some similarities, while they are different in general with this branch of art. Resuscitate "Arrange Strip" art and presentation of two new "Square Wood Inlay" techniques, are other results of this paper.