چکیده:
در این مقاله کوشش میشود، ابتدا از دیدگاهی برونمتنی و جامعه گرایانه، برخی از شاخصترین
شعرهای متعهّد نیما در دهههای بیست و سی واکاوی، و سپس در جستاری درونمتنی و
زبانشناسانه، کیفیّت هنری و ادبی این اشعار نشان داده شود.
نتیجة این پژوهش که به شیوة توصیفی و تحلیل محتوا انجام شده است، نشان میدهد که
از دیدگاه برونمتنی، بازنمایی ایدئولوژیک اشعار نیما و خوانشهای ایدئولوژیک حزب توده از
آن اشعار، این گمان را تداعی میکرد که شاعر فقط در تعهّد به حزب توده شعر میسراید.
مفسّران و منتقدان نزدیک به حزب توده، فضایی منطبق با آرمانهای خود در خوانش و تفسیر
شعرهای متعهّد نیما به وجود آوردند که بنا بر آن از اشعار حتّی فقط با گرایش اجتماعی،
قرائتهایی ایدئولوژیک ارائه میشد. پس، اشعار اجتماعی نیما از سوی گفتمان مسلّط با سویة
سیاسی همراه با نیّات حزب خوانده و شایع میشد؛ امّا در واقع، تعهّد نیما به اجتماع و به طور
کلّی چپ گرایی بود و نه به حزب توده. از دیدگاه درون متنی و زبانشناسانه نیز نیما در اشعار
متعهّدش هرگز«ادبیّت»کلام خود را قربانی صراحت و شعارهای متعهّدانه با زبان ارجاعی و
ترغیبی نکرده و با هنجارگریزی های معنایی، بویژه نمادگرایی به برجسته سازی دست زده است و
با متن«باز»،مخاطبان را به عرصه تولید معنا وارد کرده است.
خلاصه ماشینی:
"نیما یوشیج هم که در دورة پیش ، احتمالا برای فرار از سانسور، افکار اجتماعی خود را پشت نوعی رمانتیسم مخفی میکرده است در این دوره و با رشد گفتمان چپ و آزادی بیان نسبی ایجاد شده به شعرهای اجتماعی روی آورد و مترقیترین صدای شعر دهۀ بیست شد که دیگر آن صبغه و جنبۀ رمانتیک را نداشت و کاملا اجتماعی و سیاسی شد (شفیعیکدکنی، ١٣٩٠:ص ٥٥).
١-١ هدف پژوهش این است که اشعار متعهد نیما یوشیج از دیدگاهی درون متنی و برون متنی کاوش شود و بنابراین با شیوة جامعه گرایانه ، ارتباط نیما یوشیج با چپ گرایی و بویژه حزب توده نشان داده میشود و بازنماییهای ایدئولوژیک و خوانش های سیاسی چپ برخی از شاخصترین شعرهای اجتماعی و متعهد نیما ارائه ، گردد و از چشم اندازی درون متنی و با بهره گیری از نقد زبانشناسانه ، کیفیت ادبی این اشعار تحلیل شود.
در اینجا و دیگر شعرهای اجتماعی نیما در این دوره «کاهش گرایی» متعهدانۀ حزب توده بود که بیش از هر چیزی سبب فراگیر شدن گفتمان متعهد شده بود؛ یعنی حزب توده با خوانش های یکجانبه ، تنها تفسیری از شعر نیما را که با اهداف خود منطبق بود، برجسته و نشر میکرد.
از نظر کیفیت ادبی، بیشتر شعرهای متعهد نیما به نسبت شعرهای صریح و شعارگونۀ شاعران متعهد همان دوره در وضعیت متعادل و مناسبی قرار دارند؛ به جز شعر «نه او نمرده است !» که به صراحت ، به حادثۀ کشته شدن تقی ارانی -از تئوریسین های حزب توده - اشاره میکند، باقی شعرها با نمادگرایی قدرتمندشان از ارجاع مستقیم دور شده اند و تنها با تفسیر تک بعدی گفتمان چپ ، نوعی زبان «ارجاعی» پیدا میکنند."