چکیده:
یکی از عوامل تاثیرگذار بر نظام شهری، توزیع فضایی جمعیت بوده که تا حد زیادی مطلوبیت این نظام شهری را بهواسطه مطلوبیت خود تعریف کرده است. در این مقاله سعی شده به بررسی و تحلیل توزیع فضایی جمعیت در نظام شهری استان کردستان در بازه زمانی 1355 تا 1390 پرداخته شود. روش مورداستفاده در این پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و از شاخصهای سنجش نخست شهری، تمرکز و تعادل بهمنظور تحلیل تحولات جمعیتی در نظام شهری در استان کردستان استفادهشده است. نتایج تحقیق نشان میدهد که در استان مذکور شاهد وجود پدیده نخست شهری و تمرکز بارز یک نقطه کانونی بر سایر نقاط شهری نیستیم و در طی سالهای 1355 تا 1385 بر میزان شدت آن نیز کاسته شده است؛ گرچه نتایج شاخصهای نخست شهری در دوره 1385 تا 1390 گویای وجود تمایل شهر سنندج برای قطبی شدن است. بر اساس ضریب آنتروپی شانون، ظهور یازده شهر در دوره 1375 تا 1385 موجب شده که نظام شهری استان کردستان به سمت عدم تعادل حرکت کند؛ شهرهایی که عمدتا از تبدیل روستا به شهر شکلگرفته و در جمعیتپذیری توفیق چندانی نداشتهاند. منحنی لگاریتمی رتبه-اندازه، نیز گویای عدم تعادل در توزیع جمعیتی بخصوص در سطح شهرهای میانی این استان است.
One of the features for urban and regional development in the region and country is desirable urban system. One of the factors affecting the urban system، is spatial distribution of population which largely defines the desirability of this urban system through its own desirability. Accordingly، the study of population distribution، moving toward the concentration or balance in urban system is essential and important in regions and provinces of the country. According to what mentioned، this paper attempts to analyze the evolution of urban system in Kurdistan province in the period 1976 to 2011. For this purpose، a descriptive-analytical method is adopted regarding the type of research and measurement criteria of primate city، concentration and balance are employed to analyze population development in urban system of Kurdistan Province. Although primate city index shows the tendency of Sanandaj toward polarization during 2006 to 2011، the final results indicate non-existence of primate city phenomenon and clear concentration of a central area than other urban area and they also indicate that their intensification has been reduced in the period of 1976 to 2011. According to Shannon entropy index، the rise of eleven cities during1996 to 2006 caused the urban system of Kurdistan province move towards imbalances، mainly the conversion of rural to urban cities formed and had no much success in attracting population. Rank-size graph، also indicates an imbalance in population distribution، especially in medium cities of the province.
خلاصه ماشینی:
روش مورداستفاده در اين پژوهش توصيفي -تحليلي بوده و از شاخص هاي سنجش نخست شهري ، تمرکز و تعادل به منظور تحليل تحولات جمعيتي در نظام شهري در استان کردستان استفاده شده است .
نتايج تحقيق نشان مي دهد که در استان مذکور شاهد وجود پديده نخست شهري و تمرکز بارز يک نقطه کانوني بر ساير نقاط شهري نيستيم و در طي سال هاي ١٣٥٥ تا ١٣٨٥ بر ميزان شدت آن نيز کاسته شده است ؛ گرچه نتايج شاخص هاي نخست شهري در دوره ١٣٨٥ تا ١٣٩٠ گوياي وجود تمايل شهر سنندج براي قطبي شدن است .
در اين پژوهش به منظور سنجش ميزان تعادل در نظام فضايي استان کردستان از شاخص هاي زير استفاده شده است : جدول ١- شاخص هاي منتخب جهت بررسي نظام شهري استان کردستان (به تصویر صفحه رجوع شود)بهمن احمدي ، محمد دادگر مباني نظري و پيشينه تحقيق مطالعه شبکه شهري به عنوان گروهي از شهرهاي وابسته و مرتبط با يکديگر، در طول قرن بيستم از اهميت ويژه اي در برنامه ريزي ملي و منطقه اي برخوردار بوده است .
در مرحله هاي مياني ، اين فرآيند به اوج مي رسد و در مرحله هاي بعـدي 88 1 Over-Urbanization تحليل توزيع فضايي جمعيت در نظام شهري استان کردستان طي سال هاي ١٣٥٥-١٣٩٠ ک ه نيروهاي محرک دوري گزيننده کاهش مي يابند، نظام به سمت تعادل پيش مي رود.
بدراق نژاد و همکاران (١٣٩٢) در تحقيقـي بـا عنـوان تحليـل توزيع فضايي جمعيت در سلسله مراتب شهري استان گلستان طي دوره زماني ١٣٦٥-١٣٨٥ به اين نتيجه رسيدند که شاخص هاي تمرکز و نخست شهري استان از سال ١٣٧٥ به بعد همواره در حال افزايش بوده است .