چکیده:
بهشتزهرای تهران از مکانهایی است که بهواسطة مواجهه با نظام صنعتی-سرمایهداری و مدرنیتة شهری در چند دهة اخیر، ماهیت ابتدایی خود را به یک سازمان تغییر داده است. سازمانیشدن موجب تغییراتی در برگزاری آیینهای مرگ از زمان تبدیل بدن به جسد تا پایان خاکسپاری شده است. در این پژوهش، با تکیه بر مفاهیم بوروکراسی وبر و تقسیم کار اجتماعی دورکیم و با استفاده از روشهای میدانی (مشاهده، مصاحبه) سعی شده است با فهم چنین تغییری، در مکان مرتبط با مرگ در تهران، به شناخت و تجربة مدرن جامعة ایرانی در مواجهه با آیینهای مرگ و همچنین تغییرات آن از دوران سنتی به دوران معاصر دست یافت. پس از توصیفات مراحل انجام آیینهای مرگ در مجموعة عروجیان، واقع در سازمان بهشتزهرا، نشان داده شده است آیینهای مرگ در دو الگوی پیشامدرن و مدرن برگزار میشدند. الگوی اول مبتنیبر عقلانیت ارزشی- یعنی ارزشهای دینی و ثواب اخروی- بود، اما امروزه در الگوی مدرن برگزاری این آیینها مبتنیبر عقلانیت ابزاری برای بوروکراسی سازمان بهشتزهراست که تخصصیشدن و یک تقسیم اجتماعی کار را با خود به همراه داشته است. برخی دگرگونیها، حذف و اضافهشدن بخشهایی از سنتهای مناسک تدفین که مبتنیبر پیوندهای شخصی و نزدیک افراد با متوفی بوده است، ناشی از ظاهرشدن یک تجربة نو در نظام شهری مدرن تهران است که میتوان آن را بوروکراتیکشدن پدیدة تدفین مبتنیبر روابط ناشناس و تقسیم کار ارگانیکی نام برد. این مسئله به شکلگیری تغییرات فرهنگی در تجربه منجر شده و درک جدیدی از تدفین و مسئلة متوفی و مرگ را به همراه داشته است.
Iran, as a society in the transitional stage, has undergone significant transformation, particularly over the recent fifty years. Likewise, rituals around the death phenomenon(burial rituals) have recently experienced dramatic changes in Iran. Despite their importance and their implications for the cultural studies, there has been little scholarship that aims to investigate and explain these changes in Iran. More precisely, the previous research has been particularly inattentive to the effects of the modernity on the death rituals in Iran. This paper will try to scrutinize such effect. I have been conducting fieldwork (about two years), including participatory observations, in the Tehrans main cemetery, Behesht-e Zahra. In addition, this study utilized deep-interviews with people who have attended death ceremonies (Like Mobasher, Singer, gravedigger, clergy and corpse purifier). I find that while in the pre-modern Iran, the death rituals and practices were performed in a simple way and have been fulfilled mainly by the survivors, but they have been transformed to a complex process in more recent years, within which survivors have little control over. It is also shown that the modernity not only has influenced the culture of death but also has changed peoples attitudes toward the concept of death in Iran.
خلاصه ماشینی:
در اين پژوهش ، با تکيه بر مفاهيم بوروکراسي وبر و تقسيم کار اجتماعي دورکيم و با استفاده از روش هاي ميداني (مشاهده ، مصاحبه ) سعي شده است با فهم چنين تغييري، در مکان مرتبط با مرگ در تهران ، به شناخت و تجربۀ مدرن جامعۀ ايراني در مواجهه با آيين هاي مرگ و همچنين تغييرات آن از دوران سنتي به دوران معاصر دست يافت .
همان طورکه اشاره شد، مسئلۀ يادشده در اين پژوهش با استفاده از مطالعۀ ميداني در سازمان بهشت زهرا که مهم ترين و فعال ترين گورستان تهران است و محيط «عروجيان » يعني محل برگزاري آيين هاي تدفين و با توجه به مفاهيم تقسيم اجتماعي کار و بوروکراسي و با تمرکز بر ابعاد مختلف آيين هاي مرگ يعني مراحل آماده سازي جسد براي تدفين اعم از تطهير، تکفين ، نماز و تلقين بررسي شده است .
با رشد تجدد و شهرنشيني در کلان شهر تهران در دوران متأخر و با توجه به ميانگين مرگ (يعني روزانه ١٥٠ نفر از شهرنشينان و ورود بيش از ١٥ هزار نفر از بازماندگان به فضاي گورستان )، اين سازمان براي ارائۀ خدمات مناسک تدفين - که از دشوارترين خدمات سازمان برشمرده شده است - در سال ١٣٩١ مجموعه اي اداري و با ساختار جديد و مدرن با نام «عروجيان » با اهداف برگزاري آيين هاي مرگ ، حفظ و نگهداري محيط زيست و رعايت مسائل بهداشتي به سازمان بهشت زهرا اضافه کرد که ميدان اصلي مطالعۀ پژوهش حاضر است .