چکیده:
هدف از این پژوهش بررسی دیوان سالاری سلجوقیان با تکیه بر تشکیلات
قضایی در این دوران میباشد. لذا این تحقیق از طریق بررسی ساختار دیوان
قضایی دوره سلجوقیان، از جمله نحوة انتصاب، میزان اختیارات، حوزة نفوذ و
غیره تلاش میکند تا به شناخت دقیق تحولات قضایی آنان دست یابد. با وجود
این، یافتههای پژوهش حاکی از آن است که تشکیلات دیوانسالاری ایران در
عهد حاکمیت سلجوقیان دستخوش دگرگونیهای قابل توجهی گردید. در این
میان تسلط سلجوقیان و تاسیس سلسله سلجوقی منجر به ورود سنت ها و عناصر
جدیدی در تشکیلات قضایی سلجوقیان شد که از اندیشه های غزالی و ماوردی
اقتباس شده بود. روش پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی میباشد که از منابع
تاریخی دست اول بهره برده شده است.
خلاصه ماشینی:
"هر چند که اختیارات محکمه مظالم در زمان سلجوقیان، اختیارات محکمه قضات را تحت الشعاع خود قرار می داد، در عین حال قاضی در دوران امپراطوری سلجوقی، نقش بسیار مهمی ایفا می کرد، چرا که در واقع رابطی بین نهاد مذهبی و سیاسی و در واقع سلطان و مردم بود.
چرا که قاضی در معرض عزل از جانب پادشاه و دست نشاندگان او در ایالات بود، و از آن جا که قاضی نیز چون سایر مأمورین نهاد مذهبی، همانند محتسب و خطیب بر اساس سیاست حاکم در این عهد، در لیست مراتب دیوانی قرار داده شده بودند، و حقوق و مستمری خود را مثل سایر مأمورین از دولت دریافت می کردند.
(ابن منظور، بی تا، 314) محتسب و مقام او حسبه (احتساب) همراه با سایر مناصب محتسب که تحت نظارت کلی قاضی انجام وظیفه می نمود، همانند او عضوی از اعضاء نهاد مذهبی محسوب میشد و سلطان نیز توسط او به نحوی دیگر با مردم رابطه برقرار می کرد و اعمال حاکمیت می نمود.
ابوسعید عبدالکریم بن محمد بن منصور السمعانی که از سوی دیوان سنجر فرمانی در خصوص مقام ریاست شافعیان شهر مرو و مضافات آن دریات کرده بود، خطیب مسجد جامع و متولی اوقاف را نیز انتخاب می کرد و اختیارات تام در زمینه تدریسی در مدارسی از قبیل نظامیه، مشاهد خیر و مسجد جامع داشت و به متولیان اوقاف و خطبای اطراف دستور داده بودند که امور مربوط به خود را به او ارجاع دهند."