چکیده:
از منابع مکتوب تاریخ هنر در ایران می توان از دو دیباچه نام برد که در فاصله یک دهه در عصر صفوی به رشته تحریر درآمده اند. یکی دیباچه دوست محمد گواشانی بر مرقع بهرام میرزا
(952 ه. ق.) و دیگری دیباچه قطب الدین محمد قصه خوان بر مرقع شاه طهماسب (964 ه. ق.) است. نویسندگان بسیاری در عصر صفوی از مطالب این دو دیباچه به صورت مستقیم و غیرمستقیم در نگارش کتب مرتبط با خوشنویسی و نقاشی بهره مند شده اند. کویین، نویسنده کتاب تاریخ نویسی در روزگار شاه عباس، معتقد است مورخان عصر صفوی اصول نگارشی خاصی را در دیباچه نویسی رعایت می کردند. ازجمله ذکر منابع، مدح حامی کتاب و ذکر انگیزه ها و دلایل نگارش اثر و... .
این نوشتار به روش توصیفی_تحلیلی بر پایه مطالعات کتابخانه ای باهدف معرفی دو دیباچه ارزشمند از منابع مکتوب هنر ایران، در پی پاسخ گویی به این پرسش است که قصه خوان در نگارش دیباچه مرقع شاه طهماسب تا چه میزان از متن دیباچه دوست محمد تاثیر پذیرفته است و در این راستا سعی دارد تفاوت ها و اشتراکات ساختاری و محتوایی هر دو متن را با ادعای کویین مبتنی بر پیروی مورخان دوره صفوی از الگویی خاص شناسایی کند.
تفاوت در شیوه نگارش و عدم اشتراک دیدگاه نویسنده ها در بیان تاریخی از نقاط افتراق این دو متن هستند. دوست محمد، داستان خط و نقاشی را در سیر تاریخی آن بیان کند و قصه خوان در پی خلق یک متن ادبی با محتوای تاریخ هنر است. قطب الدین و دوست محمد از اصولی که کویین از آن ها نام می برد، پیروی می کند؛ البته دیباچه دوست محمد فاقد بعضی از معیارهاست. ازآن جا که مطالب هر یک از دیباچه ها مکمل دیگری است، مقایسه تطبیقی دو متن به رفع ابهاماتی در زمینه تاریخ هنر ایران کمک می کند.
Graphic design has always had a social nature، so that its formative process has had an implied and clear correlation with miscellaneous social factors. These factors are considered as preconditions for the modern formation stage of this art. The key question of this paper is regarding the dominant social factors in graphic design formation in Iran. Theoretically this paper is related to sociology and is underscoring the formation stage of modern graphics in Iran. This paper enjoys analytical method and is based on library data bases. The approach of this paper is according to Jonnet Wolfs theory on the effect of art. According to Wolfs theory، the effective factors in production of art include technic، social institution، art career، raising of artists and supporting organizations.
The objective of this paper is to recognize Iranian modern graphics formation not in a vacuum condition but instead created on a basis of different social، political، cultured and industrial factors and some other related events. The conclusion is that although in the aftermath of some changes in social conditions، apparently the graphic designers were relieved of social production of art، never they were relieved of direct and indirect social effects. Accordingly، the fact is that graphic design has always been a public product effected by social structures of its own society; the structures which have a great role in this art production and have been an essential prerequisite in producing and developing it.
خلاصه ماشینی:
با توجه به فاصله زمانی که بین نگارش دو متن وجود دارد، ظاهرا قصه خوان از مرقع بهرام میرزا اقتباسی نداشته است و ازآنجاکه هر یک از نویسنده ها با زاویه دید خود به هنر پرداخته است، مطالب هریک مکمل دیگری است؛ به طوری که هر نویسنده به بخشی از زندگی و آثار و اطلاعات مربوط به هنرمند اشارهکرده است و هر دو متن در کنار هم کاملتر میشوند.
دیباچه دوستمحمد، تذکره ای تاریخی است در مورد هنرمندان نقاش و خوشنویس که به شخصیت و روحیات فردی هنرمندان توجه دارد و نحوه نوشتار و نقاشی آنها را توصیف میکند؛ درحالیکه دیباچه محمد قصه خوان، کتابی است در مورد هنر که در آن هنرمندان در درجه دوم اهمیت قرار دارند.
مطالعه در زمینه مؤلفان این متون و توجه به اعتبار آن ها و استناد تاریخی به منابع آنها از دیگر وجوه بررسی متون مکتوب هنر است که کمتر بدان پرداختهشده است.