چکیده:
قدرت عمل ـ که از آن به «اراده انسانی» نیز تعبیر می شود ـ حقیقتی اکتسابی، مدرج و افزایش پذیر است و اتصاف به آن ذاتی یا تصادفی نیست، بلکه حدوث، بقا و بالندگی آن وابسته به تلاش و مجاهدت آدمی است. با این وصف، باید عوامل پیدایش، پایداری و تقویت عمل را مطالعه کنیم. راه های تقویت قدرت عمل چند چیز است: یکم. یادآوری و توجه که صورتهای متفاوتی دارد (یادآوری شخصی، یادآوری توسط دیگران، یادآوری از راه مشاهده عمل دیگران، یادآوری از راه تجربه عملی، و یادآوری از راه تداعی معانی)؛ دوم. مقابله با هوا و تضعیف امیال مزاحم؛ سوم. اراده ورزیدن و عمل؛ چهارم. جزئی سازی برنامه عمل.
این عوامل به صورت مطلق، برای تقویت اراده مفید هستند و عنصر ایمان در آن لحاظ نشده است؛ یعنی در یک فضای غیردینی یا منکر دین نیز پاسخگو و موثرند. در کنار این عوامل، می توان از عواملی سراغ گرفت که اراده معطوف به حق را تقویت می کنند و تناسب بیشتری با فضای ایمانی دارند؛ یعنی به صورت همزمان، هم ایمان و هم قدرت عمل را افزایش می بخشند. به واسطه این عوامل، به صورت تلفیقی قدرت عمل مومنانه (تقوا) یا ایمان جاری در عمل (عبودیت) تقویت می شود. شیوه های تقویت همزمان ایمان و عمل عبارت است از: یکم پرهیز از گناه و هوس برای رضای خدا؛ دوم. عمل خالصانه؛ سوم. توکل بر خدا؛ چهارم. شنیدن موعظه؛ پنجم. دعا، تضرع و استعانت از خدا؛ ششم. مشارطه، مراقبه و محاسبه؛ هفتم. مراوده با اهل ایمان.
خلاصه ماشینی:
در کنار این عوامل، میتوان از عواملی سراغ گرفت که ارادة معطوف به حق را تقویت میکنند و تناسب بیشتری با فضای ایمانی دارند؛ یعنی بهصورت همزمان، هم ایمان و هم قدرت عمل را افزایش میبخشند.
2. اگر در زمان واحد تنها یک میل در وجود ما میبود، بیتردید، همان یک میل منشأ انگیزش بود و ما را برای اراده و اقدام برمیانگیخت؛ اما به وضوح میبینیم که در یک زمان، خواستههای متعددی در ما وجود دارد که نوعا قابل جمع نیستند و این موضوع مهمترین ویژگی زندگی دنیا ـ سرای تزاحم ـ است.
همانگونه که مشهود است این عوامل بهصورت مطلق و در همه جا برای تقویت اراده مفید هستند؛ یعنی عنصر ایمان در آن دیده نشده و در یک فضای غیردینی یا منکر دین نیز پاسخگو و مؤثرند.
پیش از این گفته شد که انجام عمل، قدرت عمل را افزایش میدهد و نیز گفته شد که عمل اگر برخاسته از ایمان باشد و به قصد رضای خدا انجام گیرد، تمرین بندگی است و موجب افزایش ایمان میشود.
در این بخش، به مصادیق چنین عملی اشاره میشود: یکم: پرهیز از گناه و هوس برای رضای خدا گفته شد مهمترین عامل افزایش اراده و قدرت عمل، «عمل کردن و اراده ورزیدن» است.
نتیجهگیری در این مقاله دانستیم که برای تقویت اراده، نجات از ضعف اخلاقی و افزایش قدرت عمل ـ که جوهر انسانیت انسان است ـ از شیوههای ذیل میتوان بهره گرفت: یادآوری و توجه، مقابله با هواها و تضعیف امیال پست، اراده ورزیدن و عمل، داشتن برنامة جزئی، پرهیز از گناه و هوس، شنیدن موعظه، تضرع و استعانت از خدا، مراقبه و محاسبه، و مراوده با اهل ایمان.