چکیده:
اعجاز قرآن به عنوان اساسیترین حجت پیامبر خاتم(ص) در اثبات دعوی رسالت و تحدی
به آن، از صدر اسلام تاکنون جایگاه مهمی در مباحثات درون دینی و به ویژه منازعات
کلامی و تبلیغ دین و خطابه ها داشته است. امروزه با توسعه مباحث معرفتشناختی، بررسی
برون دینی نظریات اعجاز قرآن به خصوص از طریق نظریه های کلاسیک معرفت شناختی
اهمیتی مضاعف یافته است. معرفت شناسی به عنوان رویکردی اساسی در فلسفه مدرن به بیان
کم و کیف معارف انسانی میپردازد. در حقیقت بررسی «صدق و توجیه» نظریات علمی و
کم و کیف آن از مهم ترین وظایف دانش معرفتشناسی به شمار می رود. با توجه به کثرتی
که در کیفیت فهم اعجاز قرآن وجود دارد، نگریستن به این نظریات از منظر معرفت شناسی
ضرورت پیدا میکند. در این خصوص، ابتدا به بررسی نظریات اعجاز قرآن و بیان مولفه های
اصلی آنها میپردازیم، سپس با بیان اهم مکاتب معرفتشناختی و ذکر مولفه های اصلی
صدق و توجیه پذیری نظریات، به امکان صدق و توجیه پذیری نظریات اعجاز قرآن خواهیم
پرداخت. نظریه های انطباق، کارکردگرایی و انسجام در معرفت، مهم ترین نظریاتی محسوب
می شوند که برای بررسی در این مقاله مورد استفاده قرار گرفته اند. هر سه این نظریات برای
ارزیابی صدق کاربرد دارند اما انسجامگرایی در نظریات توجیه نیز مطرح است. تدقیق
معرفت شناختی در خصوص اعجاز قرآن، از یک طرف پیامدهای معرفتی این دیدگاه را در
تفاسیر قرآن روشن خواهد کرد و از سویی دیگر، نسبت میان معرفت شناسی با مطالعات
قرآنی را غنا خواهد بخشیداعجاز قرآن به عنوان اساسیترین حجت پیامبر خاتم (ص ) در اثبات دعوی رسالت و تحدی به آن ، از صدر اسلام تاکنون جایگاه مهمی در مباحثات درون دینی و به ویژه منازعات کلامی و تبلیغ دین و خطابه ها داشته است . امروزه با توسعه مباحث معرفت شناختی، بررسی برون دینی نظریات اعجاز قرآن به خصوص از طریق نظریه های کلاسیک معرفت شناختی اهمیتی مضاعف یافته است . معرفت شناسی به عنوان رویکردی اساسی در فلسفه مدرن به بیان کم و کیف معارف انسانی میپردازد. در حقیقت بررسی «صدق و توجیه » نظریات علمی و کم و کیف آن از مهم ترین وظایف دانش معرفت شناسی به شمار میرود. با توجه به کثرتی که در کیفیت فهم اعجاز قرآن وجود دارد، نگریستن به این نظریات از منظر معرفت شناسی ضرورت پیدا میکند. در این خصوص ، ابتدا به بررسی نظریات اعجاز قرآن و بیان مولفه های اصلی آن ها میپردازیم ، سپس با بیان اهم مکاتب معرفت شناختی و ذکر مولفه های اصلی صدق و توجیه پذیری نظریات ، به امکان صدق و توجیه پذیری نظریات اعجاز قرآن خواهیم پرداخت . نظریه های انطباق ، کارکردگرایی و انسجام در معرفت ، مهم ترین نظریاتی محسوب میشوند که برای بررسی در این مقاله مورد استفاده قرار گرفته اند. هر سه این نظریات برای ارزیابی صدق کاربرد دارند اما انسجام گرایی در نظریات توجیه نیز مطرح است . تدقیق معرفت شناختی در خصوص اعجاز قرآن ، از یک طرف پیامدهای معرفتی این دیدگاه را در تفاسیر قرآن روشن خواهد کرد و از سویی دیگر، نسبت میان معرفت شناسی با مطالعات قرآنی را غنا خواهد بخشید.
خلاصه ماشینی:
"پیش از اینکه بخواهیم اهم نظریات پیرامون صدق و توجیه را مطرح کنیم لازم است ابتدا مرادمان از سه رکن اصلی معرفت را تبیین نماییم : باور: فاعل شناسا باید به گزارة مورد نظر اعتقاد و باور داشته باشد و در غیر این صورت «معرفت » پدید نخواهد آمد(٣.
«إخبار از غیب » و نظریات صدق و توجیه گرچه تقریبا اختلافی در پذیرش این قسم از اعجاز قرآن وجود ندارد اما آیات اندکی که به عنوان شاهد برای نظریۀ «إخبار از غیب » قرآن وجود دارد موجب شده است تا کمتر مورد توجه دانشمندان اسلامی باشد.
نظم قرآن (اعجاز بیانی) و نظریۀ انسجام گرایی: با توجه به اینکه در نظریۀ انسجام گرایی میبایست سیستمی وجود داشته باشد که انسجام گزاره های آن سیستم مورد نظر قرار بگیرد، در اینجا نیز باید ببینیم سیستمی که میخواهیم انسجام اعجاز بیانی قرآن را در نظر بگیریم کدام است ؟ اگر مراد ما از این سیستم ، نظریۀ اعجاز بیانی در کنار دیگر نظریات اعجاز قرآن باشد، انسجام در معنای اقلی آن هم رخ نخواهد داد.
نکتۀ بسیار مهم دیگری که انطباق را بسیار دشوار میکند و افراد همچون امین الخولی نیز بدان اشاره کرده اند این است که گزاره قرآنی که ادعا میشود قرآن ١٤٠٠ سال پیش به آن اشاره کرده است ، آیا در همان زمان نیز با این معنای جدید و اشاره به نظریۀ علمی قابل فهم بوده است ؟ اگر این گونه بوده است که باید حتی یک نفر چنین چیزی را میفهمیده و بدان اشاره میکرده است ."